Οι διαπραγματεύσεις και η τελική συμφωνία της Ζυρίχης μέσα από Τουρκικές πηγές, όπως την σκιαγραφεί ο μεγάλος Έλληνας αναλυτής Νεοκλής Σαρρής

(Σημ Φιλίστωρος: αφιερωμένο στην μνήμη του σημαντικού Έλληνα επιστήμονα Νεοκλή Σαρρή) 

Το 1958 ήταν μια χρονιά κρίσιμη για τις Ελληνο-τουρκικές σχέσεις λόγω της κορύφωσης του αγώνα της ΕΟΚΑ για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αλλά και τις έντονες αντιδράσεις της Ελληνικής κοινής γνώμης  για την τουρκική διπλωματική επέμβαση στο ζήτημα. Ο αναβρασμός της κοινής γνώμης στην Ελλάδα ήταν πολύ μεγάλος και λόγω των εκτελέσεων Κύπριων αγωνιστών από τους Άγγλους, ενώ τα κόμματα της αντιπολίτευσης ανέβαζαν τους τόνους αντιπαράθεσης στη Βουλή κατά της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Σε μια τέτοια συγκυρία, στις 14 Δεκεμβρίου 1958, ο  Καραμανλής σε λόγο του στο κοινοβούλιο επεσήμανε πως το Κυπριακό είχε μεταβληθεί σε μια εθνική γάγγραινα, ότι τούτο είναι μια Εθνική περιπέτεια και ότι η "Ελλάς σύρεται σε αυτή την περιπέτεια". Άρα η μόνη λύση που απομένει είναι "μια απ΄ ευθείας συνεννόηση με τους Τούρκους".
Χρονικά αυτή είναι μάλλον η στιγμή της εκκίνησης της μυστικής διπλωματίας και των διαβουλεύσεων μεταξύ ανώτατων πολιτικών ιθυνόντων της Ελλάδος και της Τουρκίας που οδήγησαν στην συμφωνία της Ζυρίχης. Σύμφωνα με τον Τούρκο πρεσβευτή στην Ελλάδα Βεργκίν σημαντικό ρόλο στην αίσια λήξη της Κυπριακής διαμάχης υπέρ της Τουρκίας έπαιξαν οι Η.Π.Α. Σύμφωνα με τον Τούρκο διπλωμάτη υπήρχε στενή συνεργασία μεταξύ των διπλωματικών αντιπροσώπων των Η.Π.Α. και της Τουρκίας που βρίσκονταν στην Ελλάδα, ενώ οι Έλληνες σε κάθε τουρκικό αίτημα ενημέρωναν την Αμερικανική πρεσβεία για το ποια θα όφειλε να είναι η αντίδραση τους. Όταν ο Αμερικανός πρεσβευτής ζητούσε από τους Έλληνες να δεχθούν το εκάστοτε τουρκικό αίτημα, "οι Έλληνες γίνονταν περισσότερο ενδοτικοί.".

Σύμφωνα πάντα με τον Τούρκο διπλωμάτη όταν ξεκίνησαν οι μυστικές επαφές μεταξύ του Αβέρωφ και του εκάστοτε εκπροσώπου της Τουρκίας, οι επαφές αυτές γίνονταν 5 η 6 φορές κάθε μέρα, εκτός δημοσίων κτηρίων, δεν τηρούνταν πρακτικά και φυσικά δεν γίνονταν ανακοινώσεις. Πολλές φορές οι συναντήσεις γίνονταν σε φιλικά σπίτια όπου οι δύο συνομιλητές προσέρχονταν μόνοι τους και χωρίς συνοδείες. Οι πιο συχνές συνομιλίες όμως διεξάγονταν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, όπου οι πτήσεις των τουρκικών αερογραμμών είχαν ανταπόκριση και οι Τούρκοι διπλωμάτες έβρισκαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να συνομιλήσουν με τους ομολόγους τους.

Στις συνομιλίες αυτές, σύμφωνα πάντα με τα απομνημονεύματα του Βεργκίν, η ελληνική Κυβέρνηση και προσωπικά ο Καραμανλής έδειχναν διατεθειμένοι σε ένα μελλοντικό ανεξάρτητο Κυπριακό

Μεντερές-Καραμανλής στην Ζυρίχη

κράτος να αναγνωρίσουν δικαιώματα σε ποσοστό 30% η ακόμη και 40%. Το μόνο που ζητούσαν ήταν να μην υπάρχουν καθόλου τουρκικά στρατεύματα στο νησί, ίσως μόνο μια συμβολική δύναμη από 30 έως 50 άνδρες. Οι Τούρκοι στις μυστικές αυτές διαπραγματεύσεις ζητούσαν οι δυνάμεις του ΤΟΥΡΔΥΚ να κυμαίνονται από 1000 έως 2000 άνδρες, πάντα σε αναλογία με τις ελληνικές δυνάμεις. Οι διαπραγματεύσεις στο σημείο αυτό ήταν σκληρές και εργώδεις και το θέμα αυτό ήταν και το βασικό σημείο τριβής στις διαπραγματεύσεις που έλαβαν χώρα σε ξενοδοχείο 15 λεπτά έξω από τη Ζυρίχη.

Στη Ζυρίχη είχαν προσέλθει και οι δύο πρωθυπουργοί Καραμανλής - Μεντερές με μεγάλες αντιπροσωπείες από διπλωμάτες και τεχνοκράτες από τις δύο χώρες που θα επεξεργάζονταν και θα διαπραγματεύονταν μια τελική συμφωνία για το Κυπριακό. Ο Βεργκίν βρισκόταν και αυτός στη
Ζυρίχη και γράφει στα απομνημονεύματα του πως η Τουρκία ήταν από την αρχή θετική γιατί μια πιθανή συμφωνία ενδυνάμωνε την τουρκική θέση στην Κύπρο καθώς θα αναγνώριζε ως ισότιμη την μειοψηφούσα τουρκική κοινότητα με εκτεταμένα δικαιώματα και επομένως είτε οι Έλληνες θα σέβονταν την συμφωνία είτε οι Τούρκοι θα είχαν κάθε δικαίωμα επέμβασης που θα απέρρεε από την υπογραφείσα συμφωνία. Σύμφωνα με τον Βεργκίν το ΤΟΥΡΔΥΚ θα έπαιζε ένα ρόλο προγεφυρώματος σε μια μελλοντική στρατιωτική επέμβαση. Οι Έλληνες όμως διαισθάνονταν τον ρόλο αυτό του ΤΟΥΡΔΥΚ και στις διαπραγματεύσεις ήταν κάθετα αντίθετοι στην ύπαρξη του.

Το μενού στην Ζυρίχη με τις υπογραφές

Τελικώς η Τουρκική αντιπροσωπεία διεμήνυσε στην Ελληνική ότι είτε αποδεχόταν το ΤΟΥΡΔΥΚ να έχει δύναμη 650 ανδρών, είτε ο Μεντερές θα αποχωρούσε από την Ζυρίχη και τις διαπραγματεύσεις. Το τελεσίγραφο αυτό λειτούργησε, η Ελληνική πλευρά υποχώρησε και έτσι υπογράφτηκε η συμφωνία της Ζυρίχης στην τελική της μορφή όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Ακολούθησε γεύμα στο οποίο για πρώτη φορά παρακάθησαν και οι δύο αντιπροσωπείες και που έγινε σε πολύ θερμό κλίμα. Μάλιστα οι δύο πρωθυπουργοί και ο Ζορλού υπέγραψαν και το μενού του γεύματος εις ανάμνηση του μεγάλου επιτεύγματος της συμφωνίας. ο Αβέρωφ απέφυγε να υπογράψει...
Σύμφωνα με τον Τούρκο διπλωμάτη:
"Η συμφωνία της Ζυρίχης ήταν μια πρωτοφανής διπλωματική επιτυχία της Τουρκίας. Το Κυπριακό από άποψης Διεθνούς Δικαίου ήταν ένα θέμα που αφορούσε δύο μέρη: την Αγγλία και την Ελλάδα. Η Αγγλία ανησυχούσε να μην χάσει μια αποικία και η Ελλάδα εκινείτο στο όνομα της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού της αποικίας αυτής. Έτσι το πρόβλημα της αυτοδιάθεσης ήταν ξεκάθαρο πρόβλημα προσάρτησης της νήσου: η ¨ΕΝΩΣΗ. Κανείς δεν είχε το δικαίωμα να αναμιχθεί άμεσα εκτός των δύο ενδιαφερόμενων χωρών και η μοναδική αρχή που θα επιλαμβανόταν του θέματος ήταν ο ΟΗΕ. Έτσι λοιπόν, η συμφωνία της Ζυρίχης ήταν η Διεθνής ληξιαρχική πράξη ενταφιασμού του προαιώνιου ονείρου των Ελληνοκυπρίων για την Ένωση με την Ελλάδα".

Ο υπεύθυνος σύμβουλος για το Κυπριακό Νιχάτ Ερήμ αναφέρει ότι "...είναι πολύ δύσκολο να ανευρεθεί άλλη χώρα στον κόσμο όπου τέτοιο ποσοστό πληθυσμού να έχει αποκτήσει τέτοια δικαιώματα όσα απέκτησαν οι Τουρκοκύπριοι με της Συνθήκες αυτές". Και ο Τούρκος Οζλέρ δεν παραλείπει να τονίσει ότι"...δομήσαμε ένα τέτοιο καθεστώς στην Κύπρο όπου δίχως τη δική μας συγκατάθεση δεν μπορεί να μετακινηθεί ούτε μια πέτρα. Και μάλιστα από σκοπιάς Διεθνούς Δικαίου δεν είχαμε απολύτως καμία σχέση, κανένα απολύτως δικαίωμα και δίχως πόλεμο, μόνο με την διπλωματία, το επιτύχαμε ύστερα από 81 ολόκληρα χρόνια!!"
(για την "συναρμολόγηση" Ι. Β. Δ.)

Πηγή

Νεοκλής Σαρρής, Η Άλλη πλευρά τόμος δεύτερος ( διπλωματική χρονογραφία του διαμελισμού της Κύπρου με βάση Τουρκικές πηγές), Εκδόσεις Γραμμή

Επίμετρον - Σύντομος αναφορά στους όρους που προβλέπονταν στην συμφωνία της Ζυρίχης για την Κυπριακή Δημοκρατία

Είναι άξιο απορίας πως τόσοι πολλοί μεγάλοι πολιτικοί, νομομαθείς διπλωμάτες, εμπειρογνώμονες και τεχνοκράτες να συνέλαβαν τέτοιο εκτρωματικό σχέδιο για την δημιουργία ενός νέου κράτους. Η λογική της νέας Κυπριακής Δημοκρατίας σύμφωνα με την συμφωνία της Ζυρίχης ήταν μια ακατάσχετη δυαρχία που πολύ δύσκολα θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην πραγματικότητα, ακόμη και από δύο ειρηνικές κοινότητες που θα ζούσαν χωρίς εθνικές η θρησκευτικές εντάσεις.

Το πλέον βασικό πρόβλημα ξεκινάει από την εκτελεστική εξουσία την οποία ασκεί ο πρόεδρος (Ελληνοκύπριος) από κοινού με τον αντιπρόεδρο (Τούρκο) (άρθρο 46). Άρα οποιαδήποτε πολιτική απόφαση για την Κυπριακή Δημοκρατία θα χρειαζόταν συναπόφαση με δικαίωμα αρνησικυρίας και από τους δύο συμβαλλόμενους, μοντέλο διοίκησης που δεν είχε ποτέ καμία πιθανοτήτα να λειτουργήσει. Κατά το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας που σχεδιάστηκε στην Ζυρίχη, κυρίαρχος δεν ήταν ο λαός έστω κατ΄όνομα(πρωτοφανές για Συνταγματικό κείμενο), αλλά οι δύο εθνικές κοινότητες. Οι βουλευτές είναι 50 σε σύνολο αλλά οι Τουρκοκύπριοι πρέπει να είναι αναγκαστικά 15 και έτσι εκλέγονται με χωριστούς εκλογικούς καταλόγους.
 Στις δημόσιες υπηρεσίες η αναλογία είναι 70% Ελληνοκύπριοι, 30% Τουρκοκύπριοι. Οι Δήμοι ορίζονταν να είναι χωριστοί με χωριστά κοινοτικά συμβούλια, ενώ κατά τον Τούρκο Οζλέρ χωρίς την σύμφωνη γνώμη των Τούρκων βουλευτών δεν μπορούσε να ψηφιστεί ούτε ένα απλό φορολογικό νομοσχέδιο.

Ένα από τα πλέον αλλόκοτα κομμάτια της συμφωνίας προέβλεπε δύο επίσημες γλώσσες (Ελληνικά, Τουρκικά) που όφειλαν να αναγράφονται και οι δύο στο κοινό νόμισμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ τις ημέρες αργίας οι δύο κοινότητες είχαν δικαίωμα να σηκώνουν την Ελληνική η την Τουρκική σημαία ανάλογα με την περίσταση. Ακόμη και σε κώλυμμα του προέδρου της Δημοκρατίας, αυτός δεν αναπληρωνόταν από τον αντιπρόεδρο (Τούρκος) αλλά από τον Πρόεδρο της βουλής των αντιπροσώπων (Έλληνας), ενώ και σε περίπτωση κολλύματος του αντιπροέδρου, αυτός αναπληρωνόταν από τον αντιπρόεδρο της βουλής (Τούρκος).

Το πιο "ωραίο" από όλα ήταν ότι το άρθρο 182 του Κυπριακού Συντάγματος που εκπονήθηκε στην Ζυρίχη απαγόρευε στο κράτος που έμελλε να ιδρυθεί, όχι μόνο να συντάξει νέο Σύνταγμα, αλλά και απλώς να αναθεωρήσει το έκτρωμα που σκιαγραφήσαμε.    

http://www.istorikathemata.com/2011/11/blog-post_28.html