ΧΑΡΗΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ:Η ΑΠΟΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

Άρθρο για το περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ
Η πιο επικίνδυνη πολιτική και πολιτισμική συνέπεια της κρίσης και των μέτρων που εφαρμόζονται για την αντιμετώπισή της είναι η εκμηδένιση κάθε έννοιας συλλογικής συνείδησης στην τρέχουσα κοινωνική ζωή. Οι πολίτες μετατρέπονται με γοργούς ρυθμούς σε άτομα που ζουν μοναχικά την καθημερινή δυσκολία και το δράμα τους, καθώς ένα σαρωτικό κύμα απογοήτευσης και απελπισίας εδραιώνει το αίσθημα της ματαιότητας για τα αποτελέσματα οποιασδήποτε αντίδρασής τους. Οι συλλογικές διεργασίες, με τη θεσμική συγκρότηση που επιτρέπει η Δημοκρατία, μεταπίπτουν σε ατομικές τροχιές απομονωμένων ανθρώπων που αναζητούν την ατομική λύση, διέξοδο ή σωτηρία.
Πρόκειται για την ηθική και πνευματική εξάντληση του ελληνικού λαού, η συντριπτική πλειονότητα του οποίου δεν αισθάνεται πλέον και δεν έχει την πεποίθηση ότι ανήκει σε μια συλλογική οντότητα, μέσα στην οποία μοιράζεται με άλλους κοινές αξίες, κοινούς στόχους και κοινές δράσεις.

Ο μετασχηματισμός αυτός συντελείται με ορισμένο τρόπο και οφείλεται σε συγκεκριμένες αιτίες. Η κατάρρευση του κοινωνικού κράτους οδηγεί σε κατάρρευση της ελπίδας για την ύπαρξη κοινωνικής αλληλεγγύης. Το κοινωνικό κράτος είναι το αποτέλεσμα της γενικευμένης κοινωνικής συναίνεσης για την παροχή υποστήριξης και αλληλεγγύης στα πιο αδύναμα μέλη μιας κοινωνίας, ο αναγνωρισμένος θεσμός για τη διαμόρφωση συνθηκών ασφάλειας και δικαιοσύνης. Αν δεν εξασφαλίζεται για όλους τους πολίτες η πρόσβαση σε δημόσια συλλογικά αγαθά, όπως η υγεία, η παιδεία, η ασφάλιση, τότε δεν υπάρχει κοινωνικό κράτος κι αν δεν υπάρχει κοινωνικό κράτος, τότε οι πολίτες βεβαιώνονται ότι δεν θα ευεργετηθούν ποτέ από τη μόνη καθολικά παρεχόμενη κοινωνική αλληλεγγύη. Αυτό γίνεται τώρα. Η ασκούμενη πολιτική κατεδαφίζει το κοινωνικό κράτος και μαζί του κατεδαφίζεται η κοινωνική συνοχή και η προσμονή της αλληλεγγύης. Η έλλειψη της αλληλεγγύης αποδεσμεύει τους πολίτες από τη συλλογική κοινωνική τους ένταξη και από οποιαδήποτε συλλογική τους δέσμευση, ακυρώνει το αίσθημα του «ανήκειν», εγκιβωτίζει τους ανθρώπους στη μοναξιά της ατομικότητας. Το κράτος, η κοινωνία, οι δημοκρατικοί θεσμοί, η συλλογικότητα, η συμμετοχή φαντάζουν ξένα και ακατανόητα για τους απεγνωσμένους και τους αποκλεισμένους. Το κοινωνικό κράτος και η αλληλεγγύη που αυτό εξασφαλίζει είναι η μήτρα της κοινωνικοποίησης των πολιτών.

Όπως σωστά παρατήρησε ο συντηρητικός Εντμουντ Μπερκ, οι κοινωνίες που ξηλώνουν το υφάδι του κράτους είναι καταδικασμένες να ζήσουν στη σκόνη και τον κουρνιαχτό της ατομικότητας.

Στη σημερινή Ελλάδα, οι ατομικότητες μετατρέπονται ήδη σε εχθρούς του άλλου. Ο άλλος ή το άλλο είναι ο επινοημένος «εσωτερικός εχθρός» που ευθύνεται για τη γενική κατάπτωση και για το πρόβλημα καθενός ξεχωριστά. Οι διαλυμένες κοινωνίες ζουν με «εσωτερικούς εχθρούς». Για μια μερίδα της κοινωνίας εσωτερικός εχθρός είναι ο μετανάστης, για ορισμένους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα ή ελευθεροεπαγγελματίες ή ανθρώπους του επιχειρείν, επινοημένος εχθρός είναι ο «τεμπέλης» και «διεφθαρμένος» δημόσιος υπάλληλος, για ορισμένους ανθρώπους της αγοράς ο «ακριβός» εργαζόμενός τους, για τον δημόσιο υπάλληλο ο επινοημένος εχθρός είναι κάθε μη μισθωτός, a priori ύποπτος για φοροδιαφυγή. Όλοι μαζί εχθρεύονται το κράτος, γιατί το αντιλαμβάνονται, δικαίως, ως ένα μηχανισμό αδιάκριτης λεηλασίας, φορέα άσκησης εξουσίας που δεν διαθέτει το ελάχιστο κριτήριο δικαιοσύνης και αναλογικότητας. Η εχθρότητα αυτή αποκτά με γοργούς ρυθμούς επιθετικά χαρακτηριστικά κατά της δημόσιας παρουσίας: «πουλήστε δημόσιες περιουσιακές αξίες για να μην πληρώνω εγώ».

Η επινόηση του «εσωτερικού εχθρού» σε μια διαλυόμενη κοινωνία δεν οφείλεται μόνο στους αυτοματισμούς μιας διαλυτικής διαδικασίας. Καθοδηγείται. Καθοδηγείται από τη συμμαχία χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, συμφερόντων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κρατικοδίαιτων μέχρι σήμερα επιχειρηματιών και μιας μερίδας εξαρτημένων πολιτικών, συμμαχία που θέλει να συγκαλύψει ότι αυτή είναι υπαίτια της κρίσης, να συγκαλύψει, επίσης, ότι χειρίζεται την κρίση με τρόπο που υποτάσσει τα συμφέροντα ολόκληρης της χώρας στα δικά της συμφέροντα και σε εκείνα των δανειστών.

Συστατικό στοιχείο της συλλογικής συνείδησης είναι η ιστορική μνήμη και τα ιστορικά σύμβολα, στα οποία κάθε γενιά έχει τη δική της βιωματική αναφορά. Η καταστροφή της ιστορικής μνήμης και των ιστορικών συμβόλων συμβάλλει καίρια στην κατάλυση της συλλογικής συνείδησης. Τον τελευταίο καιρό, ένα ευδιάκριτο τμήμα της κοινής γνώμης ασκείται σε μια νέα «ανάγνωση» της ιστορίας, υπό την καθοδήγηση ακροδεξιών παραγόντων. Η Μεταπολίτευση εμφανίζεται η ίδια ως αιτία της κρίσης. Παρουσιάζεται πλέον ως η απόλυτα απατηλή δημιουργία της γενιάς του Πολυτεχνείου. Η Μεταπολίτευση είναι η αλόγιστη παρεκτροπή των δανειζομένων καταναλωτών Ελλήνων. Παύει να είναι η πιο δημιουργική, αδιατάρακτη και ισχυρή Δημοκρατία που γνώρισε ο τόπος, παρά τα προβλήματά της. Η ιστορική γνώση, η εγγεγραμμένη μνήμη μεταλλάσσονται υπό το βάρος της διαστροφής. Η ακύρωση της ιστορικής μνήμης και η έκπτωση των ιστορικών συμβόλων μετακινούν τον πολίτη στον χώρο της άγνοιας και της ανελευθερίας. Αλλά, αν δεν υπάρχει γνώση, δεν υπάρχει και κινητήρια δύναμη για δράση και δημιουργία, ώστε να αλλάξουμε τη ζωή μας καταπολεμώντας τις αιτίες που πράγματι ευθύνονται για την κρίση μας.

Η αποδιάρθρωση της συλλογικής συνείδησης συνδέεται και με την παντελή απονομιμοποίηση της πολιτικής. Στα μάτια της πλειονότητας των πολιτών η πολιτική έπαψε να φαντάζει ως ο συλλογικός διοργανωτής των ονείρων και των επιθυμιών του κόσμου. Προσέφερε η ίδια τα επιχειρήματα με τις συνεχείς κατακρημνίσεις υποσχέσεων και αφηγήσεων, με την επίδειξη απροθυμίας ή αδυναμίας στην επίλυση ζωτικών προβλημάτων της οικονομίας και της κοινωνίας. Επιπλέον, όμως, στοχοποιήθηκε από έναν ισοπεδωτικό και κατευθυνόμενο λαϊκισμό, που έβαλε αδιακρίτως κατά της πολιτικής, όχι κατά συγκεκριμένων πολιτικών και των διαχειριστών τους. Η αποδυνάμωση γενικά της πολιτικής υπήρξε αναγκαίος όρος για τον έλεγχο της δημόσιας ζωής από οικονομικούς «ηγεμόνες» και εξωθεσμικά κέντρα.

Η αποδιάρθρωση της συλλογικής συνείδησης σημαίνει ότι δεν υπάρχει η κοινωνική ύλη, το κοινωνικό ακροατήριο για την επαναθέσμιση της πολιτικής. Μιας πολιτικής νεωτερικής, ακηδεμόνευτης και γοητευτικής, που θα οδηγήσει τη χώρα μακριά από την κρίση και σε ένα καλύτερο μέλλον. Αλλά, αν γι’ αυτό τον λόγο, δεν μπορούμε να επαναθεμελιώσουμε την πολιτική, ο κίνδυνος για τη Δημοκρατία είναι άμεσος. Τη συνθήκη αυτή φαίνεται να μην έχουν κατανοήσει οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου.

Αυτή η κατάσταση πραγμάτων πρέπει το συντομότερο δυνατό να ανατραπεί. Προϋπόθεση είναι η σύμπραξη, στο πλαίσιο μιας ευρείας εθνικής συμμαχίας, όλων των πολιτικών και πνευματικών δυνάμεων που αντιτίθενται στις πολιτικές της κρίσης. Η εθνική συμμαχία, εκτός από τη διαμόρφωση μιας εναλλακτικής και βιώσιμης στρατηγικής για την έξοδο από την οικονομική κρίση, υποχρεούται να δώσει μια συστηματική ιδεολογική και αξιακή μάχη για να ανακόψει τον κοινωνικό κατακερματισμό, να ανασυγκροτήσει τη συλλογική ζωή μας στη βάση κοινών αξιών και συγκεκριμένων στόχων, να επαναφορτίσει την κοινωνική ταυτότητά μας με την αξία της συλλογικότητας. Μόνο τότε μπορούμε να ελπίζουμε σε μια πειθαρχημένη κοινωνική αντίσταση ενάντια σε όσους λεηλατούν την ανθρώπινη μοίρα, ενάντια σε όσα πνίγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ενάντια σε κάθε τι που ευνουχίζει τις δυνατότητές μας για κάτι καλύτερο.

Χάρης Καστανίδης