«Οι Δίκαοι του Albert Camus»

Ομιλία του Νίκου Λυγερού με θέμα «Οι Δίκαοι του Albert Camus»  πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαρτίου, στο Βοτανοποιείο – Τεϊοποιείο  «Παιώνια» στο Θησείο, Αθήνας

Στην παρουσίαση και ανάλυση του θεατρικού έργου «Οι Δίκαιοι»  εντάχθηκαν  επιλεκτικές σκηνές από το έργο, με συνοδεία πιάνου από τον Μπόντα Βαγγέλη. Στο ρόλο της Ντόρας: Σβέτα Σταμπολίδου, της Μεγάλης Δούκισας: Ραπτοπούλου Όλγα, του Στεπάν:Μπόντας Βαγγέλης, του Καλιάγιεφ: Νίκος Λυγερός. O Albert Camus δεν ήταν φτιαγμένος να γράφει για έναν εφήμερο χειμώνα. Ήταν ο συγγραφέας του αιωνίου θέρους. Εκείνος του οποίου το συγγραφικό έργο είναι φωτεινό όπως η αυγή, όμορφο όπως το λυκόφως. Όμως, από το 1905, ο Ivan Kaliayev είχε μια συνάντηση, πάνω σε τούτη τη γη, μαζί του. Και Οι Δίκαιοι εκφράζουν αυτή τη νοητική συνάντηση. Δίχως διανθίσματα, χωρίς περιττολογίες, ο Albert Camus περιορίζεται στο να περιγράφει την ουσία, από φόβο μήπως προδώσει αυτή τη χαμένη υπόθεση. Αυτή την ομορφιά εις αναζήτησιν της αγνότητας, της οποίας ο συλλογισμός έμοιαζε παράλογος. Ιδού γιατί ο συγγραφέας του Μύθου τού Σισύφου δεν μπορούσε παρά να ενδιαφέρεται γι' αυτή την επανάσταση για τη ζωή, αυτή την επανάσταση που έδωσε μια ευκαιρία στη ζωή. Επομένως, Οι Δίκαιοι δεν είναι μια δημιουργία εκ του μηδενός, ούτε και ένας ύμνος στον μηδενισμό. Αυτό το έργο είναι μια πνευματική ανασύνθεση της πραγματικότητας, μία ευαίσθητη επανεγγραφή της ιστορίας, εξ ου και η θέληση που ανυψώθηκε στον Albert Camus να καταστήσει αληθοφανές αυτό που είναι αλήθεια. Οι Δίκαιοι, αυτές οι μεγάλες σκιές που υποστηρίζουν τον ήλιο τής δικαιοσύνης, είναι σαν κίονες ελληνικών ναών. Είναι σχεδιασμένοι με τρόπο ώστε οι νοητικές προβολές τους αναδύονται στο ανθρώπινο μάτι όπως είναι στην πραγματικότητα: αγνοί, ευθείς και άκαμπτοι. Έχοντες συνείδηση πως δεν μπορούν να στέκονται στο ύψος της ιδέας, παρά μόνο δια της θυσίας τους, εκπληρώνονται μέσα σε αυτή την ακραία σύλληψη. Από αυτό το σύνολο απελευθερώνεται μία ανάγκη: εκείνη της κατανόησης του ανθρώπινου μέσα σε ό,τι έχει περισσότερο βάθος. Και μέσα σε τούτη την αμετάκλητη διαδικασία, μέσα από τον θεατράνθρωπο που αντιπροσωπεύει ο Albert Camus, αναδύεται η επανάσταση του πρώτου ανθρώπου, ο οποίος, χάρη στον θάνατό του, πετυχαίνει την αθανασία. Οι Δίκαιοι του Albert Camus δεν είναι μόνο επαναστατημένοι ή ανυπότακτοι. Είναι προπαντός άνθρωποι οι οποίοι βιώνουν το αίσθημα της δικαιοσύνης. Για να αντιληφθούμε το βάθος της προβληματικής του Camus, είναι αναγκαίο να αναδείξουμε τα νοητικά σχήματα της δικαιοσύνης μέσα στο πλαίσιο της ανθρωπότητας. Αυτή η δικαιοσύνη δεν είναι θεσμική, βασίζεται προπαντός στις αξίες και όχι στις αρχές. Δεν εξαρτάται από ένα τυποποιημένο και άκαμπτο σύστημα. Η δικαιοσύνη, αυτή η δικαιοσύνη αντιπροσωπεύει μία διαχρονική νομολογία. Εξελίχθηκε με την ανθρωπότητα και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτό που ονομάζουμε θρησκεία. Με τον ίδιο το Χριστό έχει συσχετισθεί η έκφραση «ο δάσκαλος της δικαιοσύνης» και πιο γενικά συναντούμε συχνά τον όρο «τιμωρός» σε πολλούς πολιτισμούς με παραλλαγές όπως αυτήν του δίκαιου. Σε όλες τις περιπτώσεις, πρόκειται για ανθρώπους ικανούς να καταλήξουν σε μια απόφαση ακόμα και πέρα από το νόμο. Το παράδειγμα του Σολομώντα παραμένει ακόμα γνωστό μέχρι τις μέρες μας. Η παρέμβαση της νοημοσύνης σε αυτό το επίπεδο είναι απόλυτα χαρακτηριστική. Διότι αυτοί οι άνθρωποι δεν αρκούνται απλώς στο να εφαρμόσουν το νόμο. Δεν εισέρχονται στο πλαίσιο της λατινικής έκφρασης dura lex, sed lex. Γι’ αυτόν το λόγο, η ανθρώπινη πλευρά των αποφάσεών τους είναι χωρίς καμιά αμφιβολία η πιο σημαντική και ως εκ τούτου είναι αυτή που τους χαρακτηρίζει. Και παρατηρούμε ότι η νοημοσύνη είναι απαραίτητη για τη διαχείριση του συνόλου των νόμων. Δηλαδή, ακόμα και σε ένα πιο τυποποιημένο πλαίσιο, είναι η νοημοσύνη που επιτρέπει στην ανθρωπότητα να αφήσει τα αποτυπώματά της επί της απόφασης. Το πιο σημαντικό ακόμα, είναι και πάλι η νοημοσύνη που επιτρέπει να υπερπηδηθούν τα παράδοξα που δημιουργούνται από νόμους αντιφατικούς. Κατά συνέπεια, όταν οι νόμοι υπερβαίνονται, ο ίδιος ο άνθρωπος μέσω της νοημοσύνης του γίνεται δικαστής. Στην πραγματικότητα, διατηρεί αυτόν τον τίτλο δια παντός. Μόνο που το σύστημα προτιμά να θεσπίζει νόμους για να παραμένει ανεξάρτητο από την ανθρώπινη επίδραση. Στο πλαίσιο του θεατρικού έργου του Albert Camus, τίθεται η προβληματική των ορίων όταν ξέρουμε και αποδεχόμαστε εκ των προτέρων ότι η μάχη είναι χαμένη. Η ανάγκη να αγωνιζόμαστε εναντίον της βαρβαρότητας ενός συστήματος που καταπιέζει την ανθρωπότητα, εμπερικλείει θυσίες. Όμως, πόσες και ποιες θυσίες μπορεί να αντέξει ο άνθρωπος προκειμένου να φθάσει στο στόχο της απελευθέρωσης της ανθρωπότητας; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει ο Albert Camus. Μόνο που οι δίκαιοι είχαν ήδη δώσει την απάντηση το 1905. Τα όρια υπάρχουν, όμως οι θυσίες είναι απόλυτα αναγκαίες. Χάρις σ’ αυτή την προβληματική, μπορούμε να διαβλέψουμε από τη μια πλευρά τη σημασία της ανθρωπότητας και από την άλλη την προστιθέμενη αξία που αντιπροσωπεύει σε σχέση με τον άνθρωπο. Μέσω τη θυσίας και της αντίστασης των ανθρώπων, για να εισχωρήσουμε στην έννοια του αισθήματος της δικαιοσύνης, διακρίνουμε τη δομή της κοινωνίας. Η δικαιοσύνη, με την έννοια που της αποδώσαμε προηγουμένως, είναι ένα νοητικό σχήμα του υπόβαθρου της ιδέας της ανθρωπότητας. Η κοινωνία στηρίζεται στο σύστημα των δικηγόρων. Ενώ η ανθρωπότητα δεν έχει νόημα παρά μέσω του έργου των δικαίων.

- Γιατί ανεβάσατε Τους Δίκαιους του Albert Camus;

- Γιατί το αντίθετο θα ήταν άδικο.

- Είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να δείξετε την ιδέα του παράλογου;

- Όχι βέβαια.

- Τότε ποιος είναι ο σκοπός σας;

- Ν’ αναδείξουμε τα ανθρώπινα όρια.

- Σε ποιο πλαίσιο;

- Σ’ αυτό των δικτατορικών καθεστώτων.

- Εννοείτε τα ναζιστικά και φασιστικά καθεστώτα;

- Όχι μόνο.

- Και τα κομμουνιστικά καθεστώτα;

- Ναι, εφόσον είναι απαραίτητο.

- Δεν είναι κάπως υπερβολικό;

- Να κατηγορούμε αυτά τα εξτρεμιστικά καθεστώτα για εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας;

- Οι διαβόητες γενοκτονίες...

- Οι γενοκτονίες δεν είναι διαβόητες. Είναι μόνο και μόνο απάνθρωπες.

- Αυτές είναι οι μόνες συνεισφορές των δικτατορικών καθεστώτων;

- Ο όρος «συνεισφορά» μού φαίνεται εντελώς άτοπος.

- Ποιον προτιμάτε, λοιπόν;

- Την εγκληματική πράξη.

- Όμως Οι Δίκαιοι του Albert Camus δεν ήταν τρομοκράτες;

- Θα ήταν μία παρερμηνεία των προθέσεων του τελευταίου.

- Τότε πώς πρέπει να τους θεωρούμε;

- Ο Albert Camus απάντησε ήδη επιλέγοντας τον τίτλο του έργου του.

- Άρα, σύμφωνα με τα λεγόμενα σας, Οι Δίκαιοι πρέπει να ξανανεβαστούν στο θέατρο.

- Ναι, και μάλιστα παρά τις παρεξηγήσεις.

- Δεν σας ενοχλούν αυτές οι παρεξηγήσεις;

- Είναι μόνο και μόνο κοινωνικής φύσης.

- Έτσι δεν σας στενοχωρούν;

- Εφόσον δεν είναι ανθρώπινης φύσης, καθόλου.

- Νομίζετε ότι η σκηνοθεσία σας θα είναι κατανοητή;

- Είναι η μόνη μας ανησυχία.

- Έχετε κάνει κάτι το ειδικό προς αυτή την κατεύθυνση;

- Έχουμε ενσωματώσει συγκεκριμένα κείμενα στο κείμενο του Camus.

- Χωρίς να προκαλέσετε διάσπαση;

- Διατηρήσαμε τη συνοχή του.

- Μπορείτε να είστε πιο ακριβής;

- Η επαναπροσέγγιση του πλαισίου μάς επέτρεψε να ξαναδώσουμε νόημα στη μνήμη και να αποδώσουμε τιμή όπως το ήθελε ο Albert Camus.

- Το κοινό θα είναι ο δικαστής.

- Είμαστε ήδη καταδικασμένοι εις ζωήν.