Ο θάνατος του ξένου ως δείγμα ποντιακής διαλέκτου

Νίκος Λυγερός
Συνήθως τα διαλεκτικά κείμενα έχουν το ύφος του παραμυθιού, πράγμα το οποίο είναι φυσιολογικό για τα τοπικά δεδομένα. Κάποτε όμως έχουν και ένα ποιητικό ύφος που πλαισιώνει μια λυρική και ηρωική τάση. Ένα από τα πιο όμορφα διαλεκτικά κείμενα του Πόντου είναι το ποίημα της Ινέπολης με τίτλο Ο θάνατος του ξένου.

Οι γλωσσικές δυσκολίες του κειμένου είναι ελάχιστες και όσον αφορά το λεξιλόγιο η γνώση των λέξεων που ακολουθούν είναι επαρκή: γιαζιτζής (από την τουρκική λέξη yazici δηλαδή γραμματέας), πουσούλα (από την ιταλική λέξη bussola δηλαδή
μπούσουλας ή πυξίδα), κεμιτζοπούλα (από την τουρκική λέξη gemici δηλαδή ναυτικός άρα εδώ ναυτοπούλα) και κάλλιστα ως υποκοριστικό του καλή, δηλαδή αγαπημένη). Εφοδιασμένοι με αυτές τις λέξεις οι αναγνώστες μπορούν να απολαύσουν αυτό το συγκινητικό άσμα του Πόντου.

Οι αρχές και η δομή του άσματος είναι κλασσικές. Ένα εξωτερικό βλέμμα με έναν ουδέτερο τρόπο περιγράφει την τραγική κατάσταση του ξένου μέσα στη μοναξιά της θάλασσας δίχως κύρη να τον λυπάται, δίχως μάνα να τον κλαίει. Τον κλαίει και η αυγή, το αστρί με το φεγγάρι. Η παρέμβαση του καπετάνιου και του γραμματέα αλλάζουν το ρυθμό του άσματος και επιτρέπουν τη λυπητερή απάντηση του ξένου που δέχεται την πρόσκληση να τους οδηγήσει μέσα στα δεινά της θάλασσας αλλά όχι για το λόγο που νομίζουν. Ξεσηκώνει όλο το πλήρωμα του καραβιού για έναν μόνο σκοπό. Ο ξένος επέλεξε το μέλλον του και θέτει ένα τέρμα στην ιστορία του. Θα ζήσει το έσχατό του ταξίδι και με τα λόγια του νιώθουμε μέσα του όλη τη δύναμη του ποντιακού λαού, και την ανάγκη να ξανανθίσει και πάλι η ρωμιοσύνη μας.

Στείλε τα κεμιτζόπουλλα ν’ ανοίξουμε το μνήμα μ’
Εκεί’ς ση θάλασσα κοντά εκεί’ς στο μοναστήρι
Ν’ ακούω θάλασσας φωνή, κεμιτζιδούν λαλιά.
Κι απάνω’ς σο κεφάλι μου φυτέψετε μια’λαία,
Και’ς στης ελαίας’ς σο κλωνί κρεμάστε μια καντήλα,
Όταν περνά ο κύρης μου, λάδι να την γεμώνη,
Κι’ότις περνά η καλίτσα μου ν’ ανάφτη το φιτίλι.