Πολιτική επιχειρηματιών και οπαδική κουλτούρα

Κατρίν Αλαμάνου
Η κουλτούρα της κερκίδας καθώς και η αντιμετώπιση της πολιτικής ως πεδίο επιχειρηματικής δραστηριότητας, είναι τα δύο κοινά στοιχεία των περιπτώσεων της ανάδειξης στο αξίωμα του δημάρχου του Αχ. Μπέου και του Γ. Μώραλη, στον Βόλο και στον Πειραιά, εξηγεί, μιλώντας στοtvxs.gr ο Γιώργος Πλειός, καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Σε ό, τι αφορά την απήχηση οι συνδυασμοί τους στο εκλογικό σώμα των δύο πόλεων, αυτή συνδέεται άμεσα με ένα φαινόμενο ανορθολογισμού στην πολιτική ζωή, που όπως επισημαίνει ο Γ. Πλειός, δεν αποτελεί καινούριο φαινόμενο.

Η ανάδειξη δύο δημάρχων που προέρχονται από τον χώρο του ποδοσφαίρου, στον Βόλο και τον Πειραιά, εντάσσετται σε ένα ευρύτερο φαινόμενο στην ελληνική πολιτική σκηνή;

Δεν είναι ακριβώς ίδιες οι περιπτώσεις τους. Το κοινό τους είναι ότι έχουν στον άξονά τους το ποδόσφαιρο. Μεταφέρουν στην πολιτική δύο πράγματα, το ένα είναι η κουλτούρα της κερκίδας και το άλλο είναι ένα κλίμα επιχειρηματικότητας. Δηλαδή αντιμετωπίζουν την πολιτική εξουσία ως ένας είδος επιχειρηματικής δραστηριότητας. 

Ωστόσο, δεν είναι ίδια η περίπτωση Μώραλη με αυτή του Μπέου. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι ο τελευταίος είναι υπόδικος. Ο Μώραλης δεν έχει αυτό το επίπεδο φρασεολογίας ούτε αυτή την κουλτούρα της «μαγκιάς». Φυσικά δεν αναφέρομαι στον Βαγγέλη Μαρινάκη, που είναι εντελώς διαφορετική περίπτωση. Αυτό το οποίο είναι χαρακτηριστικό στην περίπτωση του Πειραιά είναι η προβολή της επιχειρηματικότητας -και μάλιστα με την κάλυψη της κουλτούρας της διασημότητας- σαν το αντίδοτο στα προβλήματα. Το ένα μοντέλο δηλαδή είναι περισσότερο επιχειρηματικό, και καθαρά νεοφιλελεύθερο, ενώ το άλλο, του Μπεόυ, είναι πολύ περισσότερο οπισθοδρομικό και έρχεται πιο κοντά σε μία χρυσαυγίζουσα νοοτροπία. Έχει, δηλαδή, πολύ χειρότερα χαρακτηριστικά.

Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο λόγος που ο συνδυασμός Μώραλη διεκδίκησε τη δημοτική αρχή στον Πειραιά; 

Τα επιχειρηματικά συμφέροντα έχουν ούτως ή άλλως τους εκπροσώπους τους στην πολιτική ζωή. Από εκεί και πέρα όμως, επειδή η πολιτική εξουσία κερδίζεται με την πίεση πάρα πολλών παραγόντων(με παραχωρήσεις, με υποσχέσεις κλπ), δεν είναι πάντοτε εύκολο να υπηρετηθούν κάποια από αυτά τα συμφέροντα. Και γι’ αυτό συμβαίνει να ενδιαφέρονται οι ίδιοι οι επιχειρηματίες να αναλάβουν τη δημοτική εξουσία. Αυτή την αντιπροσώπευση των επιχειρηματικών τους συμφερόντων την ενδύουν με τον μανδύα της ομάδας, του celebrity, της κουλτούρας του γηπέδου, όλης αυτής της α-πολίτικης νοοτροπίας. Επίσης κάποιοι έχουν και προσωπικές βλέψεις, μην το παραγνωρίζουμε αυτό.

Έτσι εξηγείται και το μεγάλο ποσοστό που πήρε ο Γ. Μώραλης στον Πειραιά και ο Αχ. Μπέος στον Βόλο;

Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με έναν ανορθολογισμό, εάν δούμε την εκλογή ως μία πολιτική πράξη. Εμφανίζεται μία παράταξη η οποία ενδύεται το ένδυμα μιας αθλητικής ομάδας, τα συνθήματα του γηπέδου, τη λογική της κερκίδας, τα οποία επενδύει με μεγάλα οράματα ανάπτυξης, επενδύσεων κλπ. Αφήνει όμως στην άκρη το ποιος θα ωφεληθεί από όλο αυτό. Καθώς και το αν θα γίνουν δημοτικά έργα στην πόλη, εάν θα λειτουργήσει η συγκοινωνία και η καθαριότητα, εάν θα υπάρξει κοινωνική μέριμνα κ.α.  Όλα τα βασικά ζητήματα με τους όρους μια παραδοσιακής πολιτικής μπαίνουν στην άκρη.

Οι λόγοι της εμφάνισης αυτού του ανορθολισμού, δεν είναι καινούριοι. Έπαιξε ρόλο η τηλεόραση, η συμπεριφορά των πολιτικών κομμάτων και στελεχών, καθώς και η κρίση της ιδεολογίας και η  υποκατάστασή της από άλλους τρόπους αντίληψης της πραγματικότητας, όπως είναι το life style. Εξάλλου, η ποδοσφαιροποίηση ή γηπεδοποίηση της πολιτικής είναι μία μορφή της διασημοποίησής της (celebritisation).

Σε ό, τι αφορά τη στάση των δελτίων ειδήσεων προεκλογικά. Είχατε γράψει ότι, στην περίπτωση του ANT1, δεν ήταν απλώς προπαγάνδα αλλά «ψυχολογικές επιχειρήσεις». Τι εννοούσατε;

Προπαγάνδα είναι ένα σύνολο ενεργειών που αποσκοπούν στο να πείσει κάποιον να κάνει ή να μην κάτι. Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις κάνουν το ίδιο αλλά με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Χρησιμοποιούν δύο βασικούς άξονες πάνω στους οποίους στηρίζονται κατά κύριο λόγο: τον εκφοβισμό και τη δαιμονοποίηση. Στις βουλευτικές εκλογές του 2012 είδαμε την πολύ έντονη χρήση και του εκφοβισμού -τι θα πάθουμε δηλαδή αν δεν ψηφίσουμε τη ΝΔ- και παράλληλα τη δαιμονοποίηση του Αλέξη Τσίπρα.

Στις πρόσφατες ευρωεκλογές είχαμε μία επανάληψη εκείνης της απόπειρας ψυχολογικών επιχειρήσεων, αλλά αυτή τη φορά υπήρχαν δύο αδύναμοι κρίκοι. Ο ένας ήταν όταν δεν κατάφεραν να δαιμονοποιήσουν τον Τσίπρα, ιδιαίτερα μετά την ανάδειξή του ως υποψηφίου της Ευρωπαϊκής Αριστεράς για την Κομισιόν και το γνωστό debate. Γι’ αυτό, το κομμάτι του εκφοβισμού το δούλεψαν περισσότερο αυτή τη φορά. Το δεύτερο τρωτό σημείο αυτών των ψυχολογικών επιχειρήσεων  είναι ότι υπήρξε επανάληψη του σεναρίου των βουλευτικών του 2012, ήταν στην πραγματικότητα ένα ξαναζεσταμένο φαγητό.

Όμως, γύρισε μπούμερανγκ εναντίον αυτών που το χρησιμοποίησαν, κάτι που φάνηκε και στα νούμερα τηλεθέασης του Mega αυτές τις ημέρες  και σε αυτά του Ant1. Γι’ αυτό και έχω υποστηρίξει ότι πηγαίνοντας προς τις (βουλευτικές) εκλογές και αν διατηρηθεί η ίδια ατμόσφαιρα, πιθανολογώ ότι είναι δυνατόν να χρησιμοποιήσουν κάτι περισσότερο από ψυχολογικές επιχειρήσεις. Και μιλάω για πιο πρακτικές πολιτικές ενέργειες και όχι τόσο για τα ΜΜΕ. Αυτό όμως  θα το δούμε όταν θα έρθει η ώρα.

tvxs.gr