Ταξιδεύοντας με τον Κορνήλιο Καστοριάδη....

....γράφει ο Σωτήρης Ζήκος
ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ. 
«Ενώ το έμβιο ον είναι λειτουργικό σε ό,τι κάνει, εκτός από ελάχιστα ίσως πράγματα, εμείς, αντιθέτως, είμαστε μη λειτουργικοί σχεδόν στα πάντα, εκτός από ελάχιστα πράγματα». Αυτή είναι μια από τις πιο εκπληκτικές αποφάνσεις του φιλόσοφου Κορνήλιου Καστοριάδη που περιέχεται στην έκδοση ενός διαλόγου με τον τίτλο «Φιλοσοφία και Επιστήμη» που κυκλοφόρησε μετά το θάνατό του. 


ΜΕΣΗ ΟΔΟΣ. 
Στις 24 Φεβρουαρίου 1993 ταξιδεύουμε οδικώς με υπηρεσιακό αυτοκίνητο από Θεσσαλονίκη για Αλεξανδρούπολη. Μπροστά κάθονται ο οδηγός του αυτοκινήτου κι εγώ, πίσω ο καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης κύριος Αθανάσιος Τζούλης και ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Συνοδεύουμε τον Έλληνα φιλόσοφο ο οποίος πρόκειται να αναγορευθεί το ίδιο βράδυ επίτιμος διδάκτωρ του αναφερόμενου πανεπιστημιακού τμήματος. Κατά τη διάρκεια της τελετής θα δώσει την τελευταία διάλεξη του στη βόρειο Ελλάδα με θέμα «Παιδεία και δημοκρατία». Μετά την παρακολούθηση από κοντά (με σκοπό και τη μαγνητοφώνηση) όλων των ομιλιών του τις προηγούμενες μέρες στη Θεσσαλονίκη και μια εκτενή συνέντευξη που έκανα μαζί του, η άτυπη παρουσία μου ως συνοδού σ? αυτό το ταξίδι (για την καλή παρέα) οφείλεται στη μεσολάβηση ενός φίλου που μου έκανε (σαν) δώρο αυτή τη συμμετοχή. Για περισσότερες από πέντε ώρες ταξίδι, με μια ενδιάμεση στάση σε παραθαλάσσια ταβέρνα στην Καβάλα για φαγητό, η κουβέντα δεν σταματάει και ο Κορνήλιος Καστοριάδης ανάβει το ένα τσιγάρο μετά το άλλο και εντός και εκτός αυτοκινήτου. Σε κάποια στιγμή ο κύριος Τζούλης του ανακοινώνει διστακτικά ότι η διάλεξη του θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα τελετών της ιεράς Μητρόπολης Αλεξανδρουπόλεως και μάλιστα με την παρουσία στο ακροατήριο υψηλών εκπροσώπων των διοικητικών, στρατιωτικών και εκκλησιαστικών αρχών του τόπου. Ο Καστοριάδης κάνει «ωχ» και γελάει με το χαρακτηριστικό βραχνό του γέλιο. «Ελπίζω να μην έχουμε προβλήματα με όσα θ? ακούσουν», σχολιάζει δηκτικά. Το βράδυ, στην ομιλία του, δεν θα παραλείψει (από το γραπτό του) ν? αναφερθεί σε μια από τις βασικές του θέσεις: στον πρωταρχικό ρόλο της θρησκείας στη θέσμιση της ετερόνομων κοινωνιών και μάλιστα με συγκεκριμένη επικριτική αναφορά στην χριστιανική θεολογία, ως αντίθετο και αρνητικό παράγοντα στο αίτημα για αυτονομία και δημοκρατία. Παρ? όλα αυτά, με το τέλος της ομιλίας του, εν μέσω θερμών χειροκροτημάτων, ο πρώτος που πετάχτηκε από το κάθισμά του, μπροστά στην πρώτη σειρά, για να του σφίξει το χέρι, ήταν ο Μητροπολίτης (τότε Αλεξανδρουπόλεως και τώρα Θεσσαλονίκης) Άνθιμος! Ίσως βέβαια, οι προύχοντες της πόλης να μην κατάλαβαν καν τις αναφορές του Καστοριάδη και γι? αυτό να μην ενοχλήθηκαν. 

ΜΟΙΡΑΙΟ ΤΕΛΟΣ. 
Μία από τις πιο ισχυρές εντυπώσεις που μου έμειναν απ? αυτό το ωραίο -για μένα- ταξίδι ήταν ο «ανώριμος» τρόπος που αντέδρασε αυτός ο φοβερά γνωστικός κι ανοιχτόμυαλος άνθρωπος που θαύμαζα και θαυμάζω τόσο πολύ, όταν σε κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια του ταξιδιού πήγε η κουβέντα στα μέτρα της αντικαπνιστικής εκστρατείας που είχαν ξεκινήσει τότε στις ΗΠΑ, διεκδικώντας το δικαίωμά του στον αυτοκαταστροφικό εθισμό (του) στη νικοτίνη και μάλιστα χλευάζοντας την απαγόρευση ως υστερία. Τέσσερα χρόνια περίπου μετά, στις 26 Δεκεμβρίου 1997, πέθανε (παραμένοντας μέχρι τέλους μανιώδης καπνιστής) κατά τη διάρκεια εγχείρισης ανοιχτής καρδιάς στο Παρίσι. 

ΣΤΙΧΟΙ. 
«Πολλά τα δεινά / κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει» (χορικό της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή). 

Σωτήρης Ζήκος
sz@citymedia.gr
cityportal.gr