Αζερμπαϊτζάν, ταξίδι σε ένα κόσμο μεταξύ κόσμων

Η γη διχάζει, το νερό ενώνει. Αυτός ο κανόνας της γλωσσικής γεωγραφίας ίσχυε κάποτε παντού, πριν την εποχή του έθνους κράτους, με τα σχολεία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης
Βάσω Κόλλια*
Η οροσειρά του Καυκάσου, με τις κοιλάδες και τα οροπέδια, τους απομονωμένους πληθυσμούς και τα αρχαία μονοπάτια, είναι ένα φυσικό μωσαϊκό γλωσσών, θρησκειών και πολιτισμών, στην «ουδέτερη ζώνη» μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, Κασπίας και Μαύρης Θάλασσας. Όλοι όσοι πέρασαν από το Αζερμπαϊτζάν άφησαν τα σημάδια τους: αρχαίοι Έλληνες, Ρωμαίοι, Μογγόλοι, Άραβες, Πέρσες, Οθωμανοί και Ρώσοι. Είτε ως σταθμός στο δρόμο του μεταξιού, είτε ως πηγή φυσικών πόρων, το Αζερμπαϊτζάν δεν ήταν ποτέ μια αδιάφορη περιοχή. 

Το Αζερμπαϊτζάν ήταν πάντα ένας κόσμος μεταξύ κόσμων, με ορίζοντες διευρυμένους. Και σ’ αυτήν την παράδοση παραμένει πιστό και το σημερινό, κυρίαρχο πλέον, έθνος-κράτος. Η ηγετική ελίτ του Αζερμπαϊτζάν έχει σπουδάσει στη Μόσχα, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Το Αζερμπαϊτζάν είναι μέλος της Συμμαχίας για την Ειρήνη (PfP), αλλά έχει καταστήσει σαφές ότι δεν θέλει να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Έχει συνάψει μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά έχει επίσης καταστήσει σαφές ότι δεν επιθυμεί να γίνει μέλος της. Δικαιώματα στα κοιτάσματα της Κασπίας έχουν εταιρείες Βρετανικών, Ολλανδικών, Γαλλικών, Ιταλικών, Ρωσικών, ακόμα και Ιρανικών συμφερόντων. Γνωρίζουμε πλέον όλοι στην Ελλάδα για το περίφημο κοίτασμα του ShahDeniz, αλλά λιγότεροι συνειδητοποιούν ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι η πύλη της Ευρώπης για τα κοιτάσματα του Καζακστάν και του Τουρκμενιστάν στην Κεντρική Ασία. 

Το Μπακού δεν είναι Ευρώπη, δεν είναι Μέση Ανατολή, δεν είναι Καύκασος. Είναι όλα αυτά μαζί, με ένα τοπίο όπου ουρανοξύστες που παραπέμπουν στο Ντουμπάι συνυπάρχουν με Ρώσικες εκκλησιές, τζαμιά, ακόμα και ένα αρχαίο ναό αφιερωμένο στη φωτιά, λατρευτικός τόπος για Ζωροάστρες και Ινδουιστές. Οι Αζέροι δεν ισορροπούν, είναι ισορροπημένοι, δεν είναι ‘μείγμα’ αλλά υβρίδιο. Το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μια χώρα σημαντική για το πού είναι και το τι έχει (βλέπε πετρέλαιο), αλλά μια χώρα που κάνει επιλογές. Η διαφαινόμενη ισορροπία απαιτεί διαρκή κίνηση.
Μπορεί το Αζερμπαϊτζάν να είναι μια χώρα Σιιτών, αλλά δεν μετατράπηκε σε ένα Ισλαμικό καθεστώς τύπου Ιράν και όχι επειδή κάποιοι δεν είχαν ανάλογες φιλοδοξίες. Παρ’ όλα αυτά, το Ιράν έχει μερίδιο στο ShahDeniz. Μπορεί να υπάρχουν δεκάδες εκατομμύρια Αζέροι στον Ιράν, αλλά το Μπακού δεν είχε ποτέ επεκτατικές φιλοδοξίες.

Μπορεί το Αζερμπαϊτζάν να είναι μια τουρκόφωνη χώρα και, μάλιστα, ένα κοσμικό κράτος στα πρότυπα του Κεμαλικού, αλλά δεν φλερτάρει με τον Νέο-Οθωμανισμό. Για την ακρίβεια, το Μπακού «ξέχασε» τη στήριξη της Άγκυρας σ’ ένα αποτυχημένο coupd’ état τη δεκαετία του 1990 και συνεχίζει να καλλιεργεί μια στρατηγική σχέση σε ενεργειακό, εμπορικό και ευρύτερα οικονομικό επίπεδο. 

Μπορεί το Αζερμπαϊτζάν να είναι μια ανάσα μακριά από το Νταγκεστάν, μπορεί η Ρωσία να στήριξε και να στηρίζει την Αρμενία στον πόλεμο για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλά το Μπακού δεν άφησε ποτέ το ακραίο Ισλάμ να σηκώσει κεφάλι, ούτε έπαιξε παιχνίδια τύπου διαίρει και βασίλευε ενάντια στη Μόσχα. 

Το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μια χώρα που απλά μένει σταθερή. Γνωρίζει που θέλει να πάει και επενδύει σε σιδηροδρόμους ταχείας κυκλοφορίας, με όραμα την αναβίωση του δρόμου του μεταξιού. Οι Αζέροι επενδύουν σταδιακά σε όλο το φάσμα της ενεργειακής βιομηχανίας, από την εξαγωγή και την διύλιση έως τη χημική βιομηχανία και τα καύσιμα, από τους αγωγούς, στις συνδυασμένες μεταφορές, χτίζοντας βάθος και εύρος στην οικονομία τους, για να εξελιχθούν ως κράτος και ως κοινωνία. 

Το Αζερμπαϊτζάν είναι μια νέα χώρα, αλλά δεν είναι μια χώρα «εξωτική» που αναζητά τον εκπολιτισμό της. Έχει βαθιές ρίζες, πλούσια παράδοση και επιλέγει προσεκτικά και βιώσιμα την κατεύθυνση της μετεξέλιξης του. Η συμμαχία Μπακού-Αθήνας ήταν μια απόφαση που δεν ελήφθη ευκαιριακά, αλλά συμπληρώνει μια ισορροπία. Εάν σεβαστούμε και επενδύσουμε σ’ αυτή τη σχέση, θα ανοίξουν οι ορίζοντες της Ελλάδας στην Κεντρική Ασία και τη Μαύρη Θάλασσα, σ’ ένα κόσμο που δεν μας είναι ξένος, αλλά δεν μας είναι οικείος. 

Με αυτές τις εικόνες και σκέψεις ολοκληρώθηκε η επίσκεψη στο Μπακού για το Διεθνές Ανθρωπιστικό Φόρουμ 2014, που συγκέντρωσε νομπελίστες, επιστήμονες, φιλοσόφους και πολιτικούς από όλον τον κόσμο για να συζητήσουν την πορεία της ανθρωπότητας και του πλανήτη μας.

* Βάσω Κόλλια, Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων

Πηγή:skai.gr/