Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΞΑΔΩΝ- ΜΑΪΟΣ ΤΟΥ 1949

*Ανταρτίνες συλληφθείσες στη Μάχη των Μεταξάδων

*Βομβαρδιζόμενοι οι άμαχοι.

 έπιναν τα ούρα τους

*Πετούσαν λεμόνια τα αεροπλάνα,

για τους λιπόθυμους

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

               Το διάστημα από 15 έως 20 Μαΐου, υπήρξε κρίσιμο και για το αντάρτικο κίνημα αλλά και για τις κυβερνητικές δυνάμεις. Μιλάμε για την πενθήμερη μάχη των Μεταξάδων. Ήταν η μεγαλύτερη και τελευταία μεγάλη και αιματηρή μάχη στον νομό Έβρου.

                Οι Μεταξάδες ένα σημαντικό κεφαλοχώρι εγγύς των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, είχε υποστεί πολλές επιθέσεις των ανταρτών, όπως είδαμε σε προηγούμενες αφηγήσεις, από τότε που άρχισε ο εμφύλιος.

                Το Μάιο του 1949, είχε οχυρωθεί καλύτερα, αφού τότε έδρευε εκεί ένας Λόχος  Ανιχνευτών του 81ου Ελαφρού Συντάγματος Πεζικού και είχαν γίνει οχυρωματικά έργα. Επελέγη ως στόχος για λόγους αντιπερισπασμού, επειδή ο στρατός είχε επιτύχει σημαντικές νίκες σε άλλα σημεία της χώρας, εγκλωβίζοντας σταδιακά τους αντάρτες προς τα βόρεια σύνορα της χώρας.

          Πριν φτάσουμε όμως στη Μάχη των Μεταξάδων πρέπει να δούμε τι συνέβαινε στις τάξεις των αναρτών. Ο Αλεξανδρουπολίτης καπετάν Κρίτωνας (Βαγγέλης Κασάπης) είχε ανακληθεί στο Γενικό Στρατηγείο στο Γράμμο, αφού είχε αρχίσει να πέφτει στη δυσμένεια της ζαχαριαδικής ομάδας του ΚΚΕ. Από εκεί εστάλη στο Μπούλκες και στο Βουκουρέστι και επανήλθε ξανά στον Έβρο με δική του επιμονή, αφού προηγουμένως Ζαχαριάδης, Παρτσαλίδης και Γούσιας του συνέστησαν (σελ.345) προσδιορίζοντας τα νέα καθήκοντά του: «Η επιτυχία σας δεν θα κριθεί από τις μάχες που θα κερδίσετε αλλά από τον αριθμό των καινούργιων ανταρτών που θα επιστρατεύσετε». Ήταν φανερό, ότι οι δυνάμεις των ανταρτών όλο και λιγόστευαν…

          Στα τέλη Μαρτίου 1949 ο Κρίτωνας, μαζί με τον Λάμπρο (Νίκο Κανακαρίδη) επέστρεψαν στη Θράκη, μέσω Σόφιας, όπου διαπίστωσαν ότι πλέον οι αντάρτες δεν είχαν εφεδρείες, δεν είχαν πληροφορίες για τις κινήσεις των αντιπάλων τους και είχαν δύσκολη και ανεπαρκή τροφοδοσία. Τραγωδία…

*Ο αιματοβαμμένος Λόφος των Μεταξάδων

          Όταν αποφασίσθηκε το χτύπημα των Μεταξάδων, άρχισαν να παρακολουθούν το χωριό αθέατοι με κιάλια για να εξακριβώσουν τον αριθμό των στρατιωτών, τις κινήσεις του, τις οχυρώσεις του κ.λπ. έχοντας επικεφαλής τον λοχαγό Κώστα Μακρή. Επειδή έβλεπαν πως οι δυνάμεις των ανταρτών ήταν ανεπαρκείς ζήτησαν ενισχύσεις με σύμπραξη ανταρτοομάδων της Ανατολικής Μακεδονίας. Ο καπετάν Χείμαρρος κινήθηκε ανατολικά αλλά στην πορεία του προς τον Έβρο, είχε πολλές λιποταξίες εξαιτίας της πείνας των ανταρτών. Πάντως στα ηγετικά κλιμάκιά τους στον νομό Έβρου, υπήρχαν πολλές διαφωνίες τακτικής. Τόσες, που ο Κρίτωνας δεν θέλησε να πάρει μέρος στην επίθεση κατά των Μεταξάδων, γνωστοποίησε την απόφασή του στο Αρχηγείο και ζήτησε να του ανατεθεί η προστασία διάφορων βοηθητικών υπηρεσιών. Κατέλαβε επιπλέον και  το ύψωμα Ντουμανλή για να κρατηθεί ανοιχτός ο δρόμος επιστροφής των δυνάμεων της Ανατολικής Μακεδονίας.

          Εν τω μεταξύ, στο διάστημα που προηγήθηκε, ο στρατός και με αναγκαστική προσωπική εργασία των χωρικών των Μεταξάδων και των γύρω χωριών, κατασκεύασε στα δεσπόζοντα υψώματα δυσκολοπόρθητα χαρακώματα. Ήταν σκαμμένα στο χώμα, στο ύψος όρθιου άνδρα και στο χείλος τους είχαν πέτρινα μετερίζια για άμυνα. Έγιναν και ναρκοθετήσεις. Υπήρχαν επίσης δύο και τρείς σειρές από αγκαθωτά συρματοπλέγματα και πυροβολεία με θυρίδες στενές και προσανατολισμένες προς τα σημεία πιθανών επιθέσεων.

          Οι αντάρτες ξεκίνησαν από τα λημέρια τους στην περιοχή του πομακικού χωριού Ουρανός στις 12 Μαΐου και αντί να φτάσουν το βράδυ στην τοποθεσία Κους Τεπέ, από κακούς υπολογισμούς έφτασαν στις 10 πμ την άλλη μέρα!!! Και πεζοπορώντας νύχτα, ένας αντάρτης πάτησε νάρκη και τραυματίσθηκε. Αλλά ειδοποιήθηκε και ο στρατός, ότι κάτι συμβαίνει. Από εκεί έφυγαν με το σούρουπο και τα ξημερώματα 14 Μαΐου έφτασαν στα γύρω από τους Μεταξάδες δασοσκεπή υψώματα και ταμπουρώθηκαν. Το απόγευμα χωρίσθηκαν τα τμήματα, πλησίασαν το χωριό και πήραν θέσεις μάχης, περιμένοντας να ξημερώσει, ώστε να βγουν έξω στα χωράφια οι χωρικοί για τις εργασίες τους. Όμως τη νύχτα, από απροσεξία ενός αντάρτη, έπεσε ένας πυροβολισμός με αποτέλεσμα υποψιασμένοι οι στρατιωτικοί, να μην επιτρέψουν την έξοδο των χωρικών. Όλα πήγαιναν στραβά…

          Έτσι κάτω από δυσμενείς συνθήκες για τους αντάρτες, άρχισε η επίθεσή τους εναντίον των Μεταξάδων, η οποία με το πέρασμα της ώρας όλο και δυνάμωνε. «Οι αντάρτες και τα όπλα κάτω από τον ήλιο και τα ακατάπαυστα πυρά ανάβουν. Ο τόπος καίγεται, το ντουμάνι της μάχης, πάνω και γύρω από οχυρά, σύννεφο» αφηγείται ο καπετάν Κρίτωνας. 

*Ο καπετάν Λάμπρος (Νίκος Κανακαρίδης) με στολή Ανατολικογερμανού αξιωματικού στην όπερα του Βερολίνου. Δίπλα του με τα γυαλιά, ο γιατρός Πέτρος Κόκκαλης

Ο στρατός αντιδρά αμέσως

          Το πρωί της 14^ης  Μαΐου μετά από  σχετική διαταγή της  Στρατιωτικής Διοίκησης Θράκης (ΣΔΘ) ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Βλάσσης διοικητής του 81 Ελαφρού Συντάγματος Πεζικού (ΕΣΠ), αναχώρησε σιδηροδρομικώς από το Διδυμότειχο για Αλεξανδρούπολη για εκτέλεση υπηρεσίας. ‘Όταν έφτασε στις 4 μμ στην Αλεξανδρούπολη πληροφορήθηκε ότι μια ομάδα περίπου 450 ανταρτών με 50 μεταγωγικά ζώα, εκινείτο από το ύψωμα Τσούκα προς το ύψωμα Τζιβά Κουρού.

          Ο Βλάσσης σχημάτισε αμέσως την εντύπωση ότι οι αντάρτες κινούνταν προς την κοιλάδα του Ερυθροπόταμου (Κιζίλ Ντερέ) με στόχο τη στρατολογία κατοίκων και τον ανεφοδιασμό σε τρόφιμα και άλλα υλικά, από τα παρόχθια χωριά. Αμέσως έδωσε διαταγή στο 81 ΕΣΠ να κάνει ορισμένες κινήσεις τμημάτων του, ώστε να μπορεί  να κάνει επεμβάσεις βάσει της κινήσεως των ανταρτών.

          Την επομένη στις 6 πμ πληροφορήθηκε ότι προσβάλλονται οι Μεταξάδες. Η επίθεση είχε αρχίσει από τα ξημερώματα…. Αμέσως επέστρεψε  στην έδρα του στο Διδυμότειχο σιδηροδρομικώς και στις 4 μμ  είχε φτάσει στην περιοχή των Μεταξάδων.

          Γρήγορα κινήθηκαν  ενισχύσεις Ταγμάτων Εθνοφρουράς από τα χωριά Κυπρίνος και Κυριακή, αλλά αναχαιτίσθηκαν από ανταρτικές δυνάμεις στο χωριό Παλιούρι και στην τοποθεσία Τατάρ Παναΐρ. Ο αγώνας συνεχίσθηκε και την επομένη, καθώς οι αντάρτες κατέχοντας οχυρές θέσεις  προς τα χωριά Λάδη, Πολιά, Αβδέλα και άλλες τοποθεσίες γύρω από τους Μεταξάδες, δεν επέτρεπαν την προσέγγιση ενισχύσεων.

          Ο αντισυνταγματάρχης Βλάσσης, μη μπορώντας να εισέλθει στους Μεταξάδες που τους περιέσφιγγαν οι ανταρτικές δυνάμεις κατευθύνθηκε προς το χωριό Πολιά όπου συναντήθηκε με τον διοικητή του 40^ου Τάγματος Εθνοφρουράς ταγματάρχη Αποστολάκη ο οποίος καλυπτόμενος από τα πυρά μιας διμοιρίας προσπαθούσε να εξακριβώσει τις θέσεις των επιτιθέμενων.  ‘Άλλες δύο διμοιρίες τον κάλυπταν από την κατεύθυνση του Αλεποχωρίου. Κάθε διμοιρία είχε 18 άνδρες.

          Οι πρώτες διαπιστώσεις που έκανε, ήταν ότι οι αντάρτες δυνάμεως 400 περίπου ανδρών (στην πραγματικότητα ήταν πολλοί περισσότεροι) με βαρύ οπλισμό από το απόγευμα της 14ης Μαΐου είχαν καταλάβει αιφνιδιαστικά και κρατούσαν αποφασιστικά την γραμμή των υψωμάτων του χωριού Παλιούρι και των τοποθεσιών Γελαδάρα-  Βουλγάρας Χωράφι- Χατζή Κουρού και όλα τα ενδιάμεσα υψώματα σχηματίζοντας ένα αμυντικό συγκρότημα άμυνας, άριστο από κάθε πλευρά και με πλεονεκτήματα για τη διενέργεια επιθέσεων. Στο μέσον αυτού του ασφυκτικού κλοιού, που δημιούργησαν οι αντάρτες βρίσκονταν οι Μεταξάδες με τον συνεχόμενο αμέσως προς τα νότια λόφο, επάνω στον οποίο ήταν εγκατεστημένος λόχος Ανιχνευτών με 32 άνδρες και 2 αξιωματικούς. ‘Ένας αντάρτης που παραδόθηκε, έδωσε στο στρατό την πληροφορία ότι οι επιτιθέμενοι με ανάλογο οπλισμό είχαν καταλάβει και τη γραμμή των υψωμάτων από Βουλγάρας Χωράφι μέχρι Τατάρ Παναΐρ.

*Τάφοι παντού.... Εδώ ο τάφος του στρατιώτη Ιάκωβου Χωταμανίδη, στις Σάππες

Χωρίς νερό και πυρομαχικά οι πολιορκημένοι

          Στο λόφο αυτό, είχαν κλεισθεί περίπου  830 άνδρες, γυναίκες και παιδιά όλων των ηλικιών προερχόμενοι και από τα γύρω χωριά Παλιούρι, Αβδέλα και Πολιά και μάλιστα σε μια έκταση 100Χ200 μ. ‘Ήταν κάτι που έκαναν  κάθε απόγευμα, γιατί δεν ήθελαν να διανυκτερεύουν στα αφύλακτα χωριά τους, όπου οι επιθέσεις των ανταρτών ήταν εύκολες και συχνές. Ο λόφος αυτός δεν είχε καμιά πηγή νερού… Υπήρχαν όμως αρκετά αμπριά, που τους προστάτευαν από το χαλάζι των σφαιρών. Νωρίς το απόγευμα ο αντισυνταγματάρχης Βλάσσης επικοινώνησε μέσω ασυρμάτου με το διοικητή του Λόχου Μεταξάδων  Έφεδρο υπολοχαγό Ηλία Λάλο και του ζήτησε πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατεί εκεί. Ο Λάλος του ανέφερε ότι το ηθικό των ανδρών του είναι άριστο, αλλά έχει απόλυτη ανάγκη πυρομαχικών και πρέπει να γίνει εφοδιασμός εντός της ημέρας. Οι σφαίρες τους, δυστυχώς, τελείωναν…

          Λίγες ώρες μετά την επικοινωνία αυτή οι αντάρτες έκαναν μια σφοδρότατη επίθεση για να κάμψουν την αντίσταση της φρουράς και να την υποχρεώσουν να παραδοθεί. Η επίθεση κράτησε μία ώρα. Την νύχτα εκείνη οι αντάρτες έκαναν τέσσερις επιθέσεις εναντίον της φρουράς αλλά αποκρούσθηκαν. Ο Βλάσσης ανήσυχος, επικοινωνούσε με τον ασύρματο, με τον Λάλο, όλη τη νύχτα.

          Το πρωί της 16^ης Μαΐου ο Λάλος του περιέγραψε από τον ασύρματο, την οικτρή κατάσταση των πολιορκημένων. Λιγόστευαν τα πυρομαχικά και δεν υπήρχε σταγόνα νερού για τους υπερασπιστές και τους άμαχους!!! Ο Λάλος εξήγησε στο Βλάσση, ότι σκέφτεται να κάνει μια ηρωική έξοδο με τα ελάχιστο πυρομαχικά που του απέμειναν, για να μην παραδοθεί στους αντάρτες. 

*Ομαδικός τάφος πεσόντων στο λόφο των "ελεύθερων πολιορκημένων της Μάχης των Μεταξάδων. Μεταξύ άλλων είναι θαμμένος και ο λοχίας Στυλιανός Μπαλκαντώνης από το Πολύστυλο Καβάλας. Η φωτογραφία είναι του 2009.

Και με τα δόντια ακόμη...

          Ο Βλάσσης τον διέταξε απερίφραστα ότι είναι εθνική ανάγκη να κρατηθεί ύψωμα «και με τα δόντια ακόμη» και του εξήγησε ότι  από τις 10 πμ θα ενεργήσει επίθεση ο ίδιος.

          Αμέσως ο Βλάσσης διέταξε να μετακινηθεί ταχύτατα από το Μικρό Δέρειο στην περιοχή των Μεταξάδων ο Ουλαμός Πεδινού Πυροβολικού και ένας Λόχος του 551 Τάγματος Πεζικού. Ταυτόχρονα ζήτησε ενίσχυση μιας Διλοχίας για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Ο Ουλαμός του Πυροβολικού έφτασε εγκαίρως και τάχθηκε στην Λάδη και άρχισε να βάλει κατά των ανταρτικών θέσεων με εύστοχες βολές. Ανάλογη αποστολή ανατέθηκε και στο Λόχο του 551 Τ.Π. Όλη εκείνη τη μέρα  συνεχίζονταν οι μικροσυμπλοκές του κυβερνητικού στρατού και των ανταρτών.

          Το μεσημέρι της 16^ης Μαΐου έφτασε στην περιοχή αφίχθηκε ένας Λόχος του 39^ου Τάγματος Εθνοφρουράς, που αποτελούνταν από άνδρες των ΜΕΑ (Μονάδες Εθνικής Ασφαλείας) Αλεξανδρούπολης λίγους Εθνοφρουρούς, από άνδρες των ΜΕΑ Σουφλίου. Αυτοί ήρθαν για ενίσχυση και για σκληρό υποτίθεται αγώνα, εφοδιασμένοι άλλος με  30 και άλλος με 50 φυσίγγια. Έξαλλος ο Βλάσσης, λίγες μέρες αργότερα έκανε μια αναφορά παραπονούμενος για το περιστατικό αυτό.

*Σχεδιάγραμμα της Μάχης των Μεταξάδων (ΔΙΣ/ΓΕΣ)

          Μια άλλη διαταγή ήταν, το 38^ο  Τάγμα Εθνοφρουράς να κατευθυνθεί μέσω Μικρού Δερείου προς Τατάρ Παναΐρ- Τζιβά Κουρού – Βουλγάρας Χωράφι, για να αποκόψει πιθανή υποχώρηση των ανταρτών, αλλά παραδόξως το Σύνταγμα πληροφορήθηκε ότι το Τ.Ε. δεν είχε… επαρκή πυρομαχικά διά να αναλάβει αυτή την αποστολή!!!

          Έξαλλος ξανά ο Βλάσσης και όπως έγραψε αργότερα στις 25 Μαΐου 1949 σε έκθεσή του προς τη Στρατιωτική Διοίκηση Θράκης για τη Μάχη των Μεταξάδων: «Δι' ο υπεβλήθη η υπ' αριθ.ΑΠ.26/17-5-49 αναφορά προς την Σ.Δ.ΘΡ, εις ην ο υποφαινόμενος εν αγανακτήσει ευρισκόμενος μετεχειρίσθη και λέξεις μη Στρατιωτικάς»!!!!

          Ο Βλάσσης καθόταν σε αναμμένα κάρβουνα. Από το πρωί της 16^ης Μαΐου δεν  έπαψε να ζητάει συνεχώς τον ανεφοδιασμό των Μεταξάδων από αέρος σε πυρομαχικά, τρόφιμα και νερό. Το Γ΄ΣΣ είχε γνωστοποιήσει ότι οι αεροπόροι που είχαν κάνει αναγνωριστικές πτήσεις έλεγαν ότι δεν είναι δυνατή η ρίψη εφοδίων. Η κατάσταση γίνονταν απελπιστική για τους πολιορκημένους. Οι αεροπόροι είχαν κάποιο δίκιο γιατί η θέση των Μεταξάδων εξέθετε σε άμεσο κίνδυνο το αεροπλάνο που έκανε τις ρίψεις λόγω των δεσποζόντων υψωμάτων, τα οποία κατείχαν οι αντάρτες και είχαν υψόμετρο μεγαλύτερο από το λόφο των Μεταξάδων. Ο Βλάσσης ζήτησε από το  Διοικητή της VII Μεραρχίας το αεροπλάνο ρίψεως να συνοδεύεται και από μαχητικά αεροσκάφη.

          Πράγματι τις απογευματινές ώρες της 16^ης Μαΐου αεροπλάνα τύπου Ντακότα υποστηριζόμενα από δύο μαχητικά Σπιτφάϊρ έκαναν ρίψεις, Δυστυχώς όμως έγιναν από μεγάλο ύψος και μόνον λίγα εφόδια  μπόρεσαν να πάρουν οι πολιορκημένοι!!! Πήραν και οι αντάρτες…

          Μπροστά στο χαμό- κατά τον Κρίτωνα- ο καπετάν Λάμπρος ζήτησε διακοπή της επίθεσης, αλλά διαφώνησε ο καπετάν Χείμαρρος, με αποτέλεσμα να καυγαδίσουν οι δυο καπεταναίοι.

*Αντάρτης από τη Μάνη ο Δημήτρης Χατζηπαππάς, έχασε τη ζωή του στην πρώτη  μάχη των Μεταξάδων το 1947 (Φωτογραφία από τα λευκώματα του "Ριζοσπάστη")

Ξημέρωσε η 17 Μαΐου

          Και ενώ όλοι στο λόφο των Μεταξάδων υπέφεραν χωρίς σταγόνα νερό, ξημέρωσε η 17^η Μαΐου. Η κατάστασή τους ήταν τραγική. Το Σύνταγμα θέλοντας να δώσει λύση αποφάσισε να οργανώσει με τις δυνάμεις που διέθετε ο ταγματάρχης Αποστολάκης, μια επιθετική ενέργεια  για απελευθερώσει τον σκληρά πιεζόμενο Λόχο.

          Έτσι, από το Αλεποχώρι  προωθήθηκε ένας λόχος για να σχηματισθεί προγεφύρωμα νότια του Ερυθροπόταμου. Από την περιοχή του χωριού Αβδέλα  διατάχθηκε  Λόχος του 551 Τ.Π. υποστηριζόμενος και από Πυροβολικό, να εξορμήσει ώστε να ενωθεί με τον Λόχο των Μεταξάδων. Είχε αποφασισθεί επίσης να επέμβει και η Πολεμική Αεροπορία. Ο Βλάσσης με τον Αποστολάκη, είχαν προωθηθεί σε ένα πολυβολείο ακριβώς στο νότιο μέρος της γέφυρας του Ερυθροπόταμου κοντά στο χωριό Αβδέλα.

          Και ενώ όλα έδειχναν να πηγαίνουν καλά, ο Λόχος του 39^ου  Τάγματος Εθνοφρουράς, που είχε συγκροτηθεί από άνδρες των ΜΕΑ Αλεξανδρουπόλεως και Σουφλίου μετά από… δύο ή τρεις πυροβολισμούς των ανταρτών συμπτύχθηκε χωρίς διαταγή προς τη Λάδη εγκαταλείποντας τον Βλάσση και τον Αποστολάκη μέσα στο πολυβολείο να αγωνίζονται με τα όπλα ως απλοί φαντάροι.

          Η Αεροπορία όμως εκείνη τη μέρα έκανε το καθήκον της. Οι επεμβάσεις της ήταν άριστες και χάρη σ’ αυτές ανακουφίσθηκαν οι πολιορκούμενοι των Μεταξάδων. Τις απογευματινές ώρες έγινε με επιτυχία ο ανεφοδιασμός του Λόχου από αέρος.

          Το μέτρο της επιτυχίας του όπλου της Αεροπορίας, δίνει ο ίδιος ο καπετάν Κρίτων γράφοντας: «Από τη δεύτερη μέρα της μάχης από τα χαράματα και μέχρι τη δύση του ήλιου, δυο εχθρικά αεροπλάνα με μυδράλια και βόμβες, ακατάπαυστα από χαμηλό ύψος, έβαλαν κατά των τμημάτων μας». Ήταν τα δύο Σπιτφάιρ, που κατά ζεύγη χτυπούσαν με δραστικά πυρά τις θέσεις των ανταρτών.

          Μια ακόμα ενίσχυση με διλοχία διατέθηκε για τους Μεταξάδες.  Η διλοχία διατάχθηκε από το Διδυμότειχο να κατευθυνθεί προς το χωριό Ασπρονέρι και από τα υψώματα  Γελαδάρας και Βουλγάρας Χωράφι, να προσβάλει τις ανταρτικές θέσεις από τα νώτα και να κουράσει τους αντάρτες, που λογικά θα είχαν καταπονηθεί επιτιθέμενοι τόσες ώρες. Επίσης μια ακόμα διλοχία υπό τον ταγματάρχη Διμήδη θα προωθείτο προς Μεταξάδες. Επιπλέον ένας ουλαμός Μηχανοκινήτων θα διετίθετο. Με τις δυνάμεις αυτές, σχεδιάζονταν μια κατά μέτωπο επίθεση στους πολιορκητές των Μεταξάδων, την επόμενη μέρα.

                Γενικά οι μάχες της 17^ης  Μαΐου υπήρξαν σφοδρότατες και σκληρές. Παρά την ύπαρξη Πυροβολικού και Αεροπορίας, οι αντάρτες πολεμούσαν με επιμονή και αποφασιστικότητα κρατώντας τις θέσεις τους πλην της Πολιάς, που την κατέλαβε ο στρατός. 

                Στο τριήμερο 15, 16, 17 Μαΐου έγιναν κινήσεις από όλες τις κατευθύνσεις με σκοπό τη διάσπαση του κλοιού των ανταρτών, αλλά όλες απέτυχαν.

*Απόσπασμα του 1948 της εφημερίδας "Καθημερινά Νέα" 

που εξέδιδε το Αρχηγείο Έβρου των ανταρτών

Η 18^η Μαΐου έκρινε πολλά

          Η τέταρτη μέρα της Μάχης των Μεταξάδων ήταν πολύ κρίσιμη και έκρινε πολλά. Τα ξημερώματα έφτασε στο Διδυμότειχο και το 77 Ελαφρό Τάγμα Πεζικού, που πήρε διαταγή να κατευθυνθεί για επιθετική ενέργεια στους Μεταξάδες. Το απόγευμα στην περιοχή της μάχης έφτασε και ο Ουλαμός Μηχανοκινήτων υπό τον Ανθυπασπιστή Ντόκο, ο οποίος με τον Βλάσση, πήγαν στη γέφυρα του Ερυθροπόταμου μεταξύ των χωριών Πολιά και Αβδέλα και έκαναν αναγνώριση. Στην αναγνώριση πήρε μέρος και ο υπολοχαγός Ζερβουδάκης ο οποίος επικεφαλής 15 ανδρών, είχε αφιχθεί εκεί από το Σουφλί ως εθελοντής.

          Με την κάλυψη μιας περιπόλου προωθήθηκαν στον Ερυθροπόταμο και εκτέλεσαν λεπτομερή αναγνώριση τόσο για την διάβαση του ποταμού από τα τεθωρακισμένα όσο και για το δρομολόγιο, που θα ακολουθούσε ο υπολοχαγός Ζερβουδάκης, που με τους άνδρες του και άλλες δυνάμεις θα πλαισίωνε και θα κάλυπτε την κίνηση των αρμάτων.

          Η αποστολή τους ήταν να καταλάβουν το ύψωμα Ασβεσταριές το οποίο απείχε περί τα 300 μέτρα ΒΔ του πολιορκημένου λόφου των Μεταξάδων. Η πτώση του θα επέφερε εξάρθρωση της τοποθεσίας που κατείχαν εκεί οι αντάρτες και θα οδηγούσε στην απελευθέρωση του Λόχου.

          Στην Αλεξανδρούπολη ο διοικητής ο διοικητής της Στρατιωτικής Διοίκησης Θράκης Ταξίαρχος Στέφανος Πρόκος ανησυχούσε και επικοινωνούσε με τον αντισυνταγματάρχη Βλάσση. Ο Βλάσσης του είπε, ότι καλό θα ήταν η επίθεση να γίνονταν το πρωί της επομένης 19ης Μαΐου γιατί το 77 ΕΤΠ, δεν είχε φτάσει ακόμα στο Ασπρονέρι. Ο ταξίαρχος αρχικά συμφώνησε, αλλά μετά από δύο λεπτά,  άλλαξε γνώμη και διέταξε η επίθεση να γίνει αμέσως και χωρίς τη συμμετοχή του 77^ου  ΕΤΠ.

          «Τούτο, με έκαμε να σκεφθώ  επ΄ολίγον και απήντησα εις τον Διοικητήν της Στρατιωτικής Διοικήσεως Θράκης. ΘΑ ΕΚΤΕΛΕΣΘΗ ΚΑΙ Ο ΘΕΟΣ ΒΟΗΘΟΣ", αφηγήθηκε αργότερα ο Βλάσσης.

          Μετά τη διαταγή αυτή, άρχισε η συνεργασία των Βλάσση και Αποστολάκη για την αναπροσαρμογή των επιθετικών σχεδίων χωρίς τη συμμετοχή του 77 ΕΤΠ.

          Στις  5.15΄ μμ της 18^ης Μαΐου έγινε τελικά η επίθεση με συνεργασία αρμάτων, αεροπορίας, πυροβολικού και πεζικού και με σκληρή μάχη μέσα σε  30 λεπτά διασπάσθηκε η διάταξη των ανταρτών και καταλήφθηκε το ύψωμα Ασβεσταριές. Οι αντάρτες αιχμαλωτίσθηκαν και οι δυνάμεις του στρατού συνενώθηκαν με το Λόχο Μεταξάδων. Οι επιτιθέμενοι αναγκάσθηκαν αποσυρθούν στην περιοχή Βουλγάρας Χωράφι και οι Μεταξάδες καταλήφθηκαν από τον κυβερνητικό στρατό.

*Οι Μεταξάδες και ο αιματοβαμμένος λόφος

Οι άμαχοι και το δράμα τους.

          Διαφωτιστική για το δράμα των αμάχων μέσα στο λόφο του Προφήτη Ηλία, είναι η έκθεση του αντισυνταγματάρχη Γεωργίου Βλάσση, που υποβλήθηκε στη Στρατιωτική Διοίκηση Θράκης. Λίγες μέρες μετά την μεγάλη μάχη:

          «Θεωρείται απαραίτητον εν σμικρώ να περιγράψωμεν την μαρτυρική θέσιν των ελευθέρων πολιορκουμένων επί του λόφου ΜΕΤΑΞΑΔΩΝ.

          Άνω των 800 εγκλεισθέντων εκεί από της 6ης ώρας της 15ης μέχρι το εσπέρας της 18ης ήτοι επί τετραήμερον επέρασαν μίαν ζωήν όντως μαρτυρικήν αλλά και αξιοθαύμαστον.

          Παρετηρήθη ότι γυναίκες αντικαθίστων τους σκοπούς στρατιώτας εις τας θέσεις των ίνα δώσουν καιρόν εις αυτούς ν' αναπαυθούν.

          Εξηκριβώθη ότι πολλοί λόγω ελλείψεως ύδατος εχρησιμοποίσαν ως τοιούτον τα ούρα των, δι' ο και παρετήρησα κατά την εκεί μετάβασίν μου τα πρόσωπα πολλών ωχρά (κίτρινα).

          Οσάκις οι συμ/ται κατά τας επιθέσεις των επλησίαζον τα συρματοπλέγματα εβάλλοντο υπό των πολιορκουμένων διά ξύλων και λίθων.

          Εξηκριβώθη ότι επί τετραήμερον το σύνολον έμενε νήστεις, διότι οι πολιορκημένοι ουδεμίαν προμήθειαν είχον καθ' ότι ουδόλως προέβλεπον τοιαύτην κατάστασιν.

          Το ηθικόν των και το ψυχικόν σθένος ήτο και είναι άριστον, το δε Εθνικόν των φρόνημα εις άριστον επίπεδον. δι' ο και τους αξίζει κάθε Εθνική ευγνωμοσύνη».

          Κάτι άλλο που συνέβη στις ρίψεις εφοδίων από τα αεροπλάνα, ήταν, πως ρίχνονταν και μερικά σακιά με λεμόνια!!!  Ήταν απαραίτητα, για να συνεφέρουν τα γυναικόπαιδα από τις αναρίθμητες λιποθυμίες λόγω των σφοδρών βομβαρδισμών του λόφου με βαρείς όλμους.

               Στην μάχη έδωσε το παρόν όπως είδαμε και η Αεροπορία η οποία έπληττε τις θέσεις που κατείχαν οι αντάρτες και ταυτόχρονα έριχνε τρόφιμα και πυρομαχικά μέσα στο χωριό για να αντέξει η άμυνά του. Εντυπωσιακές ήταν οι βυθίσεις των αεροσκαφών σε χαμηλό ύψος, που προκαλούσαν πανικό στις τάξεις των ανταρτών.

                Η συμμετοχή των πολεμικών αεροπλάνων που ξεκινούσαν από το αεροδρόμιο της Καβάλας υπήρξε μεγάλης σημασίας. Ωστόσο στη Μάχη των Μεταξάδων πέντε αεροπλάνα έκαναν αναγκαστική προσγείωση και άλλα 20 εβλήθησαν ελαφρά από τους αντάρτες χωρίς να διακόψουν τις πτήσεις τους. Οι πιλότοι των μαχητικών ήταν οι Κυρκιζιώτης, Κανδαλέων, Στυλιανάκης και Σπηλιόπουλος.

*Η ώρα της ήττας... Το τίμημα βαρύ. Η προσφυγιά.

19 Μαΐου, οι μάχες συνεχίζονταν…

          Το  πρωί της 19^ης  Μαΐου 1949,  το 77^ο  ΕΤΠ υπό τον Ταγματάρχη Διμήδη κινήθηκε προς την κατεύθυνση Ασπρονερίου- Παλιουρίου, ανατρέποντας διαδοχικά τις αντιστάσεις των ανταρτών. Το μεσημέρι μετά από άγριες μάχες «σώμα προς σώμα» κατέλαβε το ύψωμα Γελαδάρα και πήρε επαφή και με τους αντάρτες που κατείχαν την τοποθεσία Βουλγάρας Χωράφι. Η τοποθεσία αυτή είχε οργανωθεί από το στρατό κατά τρόπο θαυμάσιο με συρματόπλεγμα και πολυβολεία. Τα χαρακώματα  όμως αυτά είχαν καταλάβει οι αντάρτες και αμύνονταν σθεναρότατα.

          Στις 6 μμ με συνδυασμένη επίθεση τεθωρακισμένων, πυροβολικού και αεροπορίας κατελήφθη το ύψωμα Βουλγάρας Χωράφι. Η φρουρά των ανταρτών που το κατείχε συνελήφθη ολόκληρη μετά από μάχη μιας ώρας.

          Έτσι και με πολύ χυμένο αίμα, ολόκληρη η περιοχή των Μεταξάδων περιήλθε στα χέρια του στρατού.

          Το πρωί της 20^ης Μαΐου 1949,  τμήματα του στρατού συνεχίζοντας τις επιθετικές ενέργειες εναντίον των υποχωρούντων ανταρτών, έφθασαν στις 11.30’ πμ στις τοποθεσίες Σκάλα και Τζιβά Κουρού, όπου ενώθηκαν με το 553 Τάγμα Πεζικού, που το διοικούσε ο υποδιοικητής της VII Μεραρχίας, ο οποίος από τις 18 Μαΐου είχε προωθηθεί στο κοντινό Μικρό Δέρειο.

        Αρκετά υπολείμματα της ανταρτικής δύναμης (περίπου 400) αφού όλη τη μέρα στις 20 Μαΐου παρέμειναν μέσα σε χαράδρες επάνω από το Πρωτοκκλήσι, κινήθηκαν τη νύχτα προς Μπουκατέ Νταγ.

          Από 22 έως τις 25 Μαΐου συνεχίσθηκε η καταδίωξη των ανταρτών οι οποίοι χωρίσθηκαν σε δύο φάλαγγες και τράπηκαν δυτικά. 

Ηρωισμοί

          Απίστευτες ηρωικές πράξεις σημειώθηκαν κατά τη μάχη των Μεταξάδων. Από επιστολές που έστειλε ο διοικητής του Τάγματος Εθνοφρουράς προς του προέδρους των κοινοτήτων του τόπου καταγωγής ορισμένων στρατιωτών προκύπτουν τα εξής:

          Τις απογευματινές ώρες της 16^ης Μαΐου οδηγήθηκε ο 2^ος Λόχος κοντά στην Πολιά για να απελευθερωθεί το πολυβολείο της γέφυρας του Ερυθροπόταμου με 6 μόνο οπλίτες μέσα, που είχε κυκλωθεί από περίπου 100 αντάρτες. Ο διοικητής του τάγματος μίλησε στους φαντάρους του για τον κίνδυνο που διέτρεχαν οι συνάδελφοί τους και τότε προσφέρθηκαν εθελοντικά οκτώ οπλίτες.

          -Εμείς κ. διοικητά θα πάμε. Σας παρακαλούμε να μας επιτρέψετε να κάνουμε μια ομάδα εθελοντών και μόλις νυχτώσει θα χωθούμε μέσα στα κλαδιά της όχθης και θα ριχτούμε μέσα στο ποτάμι για να φτάσουμε στο φυλάκιο.

          Πράγματι οι παράτολμοι αυτοί εθελοντές το είπαν και το έκαναν. Βούτηξαν στο ποτάμι, έφτασαν στο πολυβολείο και το ενίσχυσαν για να μην πέσει στα χέρια των ανταρτών. Ο διοικητής τους πρότεινε να τιμηθούν με Πολεμικό Σταυρό και να προαχθούν επ’ ανδραγαθία.

          Αυτοί οι οκτώ θαρραλέοι εθελοντές, ήταν οι:

1)    Δεκανέας Δημήτριος Μπάτος, από το Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης και οι στρατιώτες

2)    Θεοφάνης Σαλτσίδης, από την Ξάνθη (οδός Σκιάθου 21).

3)    Τσάκαλος Μιλτ. Από την Πύλη Τρικάλων

4)    Μιχαήλ Τρανούλης από την Νέα Ιωνία, Αθήνα (Ζήλωνος 10)

5)    Γέρος Δημήτριος από το Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης

6)    Τζαμπάζης, από τις Σέρρες.

7)    Γεώργιος Μάγκας από την Αθήνα.

8)    Στυλιανός Ψαράκης από την Κρήτη.

          Ο ίδιος διοικητής του Τάγματος Εθνοφρουράς με άλλη επιστολή του είχε γνωστοποιήσει στις κοινότητες Χελιδορίου Δερβενίου Κορινθίας και Βρησά Μυτιλήνης ότι δύο αξιωματικοί από αυτούς που πολιορκούσαν μέσα στους Μεταξάδες οι αντάρτες, πολέμησαν με αφάνταστο ηρωισμό κυκλωμένοι σε ένα στενό χώρο, επί μέρες χωρίς νερό, χωρίς ψωμί και με ελάχιστα πυρομαχικά, αλλά με μεγάλη πίστη και πατριωτισμό. Επρόκειτο για τον έφεδρο υπολοχαγό διοικητή του Λόχου Ηλία Λάλο από την Κορινθία και τον διμοιρίτη έφεδρο ανθυπολοχαγό Γεώργιο Γεώργη από τη Μυτιλήνη. Ηρωικά πολέμησαν και οι 32 φαντάροι. Οι δύο αξιωματικοί παρασημοφορήθηκαν επιτόπου από τον διοικητή του Γ΄ ΣΣ και προτάθηκαν για προαγωγή επ’ ανδραγαθία.

*Ο βαθμοφόρος Στυλιανός Μπαλκαντώνης, έπεσε μαχόμενος στη Μάχη των Μεταξάδων 

και ετάφη εκεί σε ομαδικό τάφο. 

Οι δραματικές απώλειες- Πολύ αίμα χυμένο…

                Οι απώλειες της μάχης των Μεταξάδων ήταν ένας νεκρός έφεδρος ανθυπολοχαγός ο Ευάγγελος Μώρος του 93ου Τάγματος Εθνοφρουράς, που σκοτώθηκε στις 16 Μαΐου, 11 νεκροί οπλίτες και 62 τραυματίες. Υπήρχαν επίσης 6 αγνοούμενοι οπλίτες, 5 νεκροί, πέντε τραυματίες και 2 αγνοούμενοι άνδρες των ΜΕΑ. Από τους Μεταξάδες απήχθησαν 4 άνδρες και 7 γυναίκες.

                Από την πλευρά των ανταρτών- σύμφωνα με στοιχεία του στρατού-  υπήρξαν 173 νεκροί και 108 συλληφθέντες ή παραδοθέντες αντάρτες. Από πλευράς λαφύρων βρέθηκε άφθονος οπλισμός (ατομικά τυφέκια και αυτόματα) 3 όλμοι και 12 μυδράλια.

                Και επειδή πόλεμος δεν σημαίνει μόνο όπλα, αλλά και προπαγάνδα, αξίζει να αναφερθεί εδώ, ότι στο Μηναίο Δελτίο που εξέδιδε το Γενικό Αρχηγείο των ανταρτών αναφέρεται π.χ. για την πρώτη μέρα της μάχης 15 Μαΐου ότι ο στρατός είχε 69 νεκρούς, 185 τραυματίες και 16 αιχμάλωτους. Και ο ίδιος ο καπετάν Κρίτων στο βιβλίο του σελ. 385, ομολογεί: «Πρόκειται για ψεύτικους αριθμούς, που απέχουν από την πραγματικότητα όσο η γη από τον ουρανό».

                Άραγε ποιες πρέπει να ήταν οι πραγματικές απώλειες των ανταρτών; Κατά τον Κρίτωνα και πάλι (σελ.385) από το σύνολο 1378 ανταρτών και στελεχών, μόλις και μετά βίας γλίτωσαν κακήν κακώς 420-450. Όλοι οι άλλοι έπεσαν νεκροί, τραυματίες, αιχμάλωτοι, αγνοούμενοι. Και στο σημείο αυτό, ο καπετάνιος δεν μιλάει για παραδοθέντες, που όντως υπήρξαν. Γράφει για αγνοούμενους…. Όμως τα νούμερα που δίνει, είναι όντως συγκλονιστικά.

                Παρά την συντριβή των ανταρτών στους Μεταξάδες και την συρρίκνωση των ανταρτικών δυνάμεων στο νομό Έβρου, οι ελάχιστοι εναπομείναντες αντάρτες, συνέχιζαν καταδιωκόμενοι απηνώς, τον απέλπιδα αγώνα τους, που δεν είχε πλέον καμιά προοπτική. Οι περισσότεροι διέφυγαν προς την τοποθεσία Μπουκατέ Νταγ, όπου τους καταδίωξε ο στρατός και έγιναν πολλές συμπλοκές.

                  Μια επίθεση ανταρτών, ατελέσφορη, σημειώθηκε στις 18 Ιουνίου βόρεια της Αλεξανδρούπολης.  Οι εφημερίδες έγραψαν την επομένη, ότι ήταν μια κίνηση αντιπερισπασμού για να τονωθεί το ηθικό των ανταρτών μετά την πανωλεθρία στη Μάχη των Μεταξάδων. Στις 13 Σεπτεμβρίου ο στρατός εκκαθάριζε την περιοχή από το Μεγάλο Δέρειο έως τους Μεταξάδες, όπου συνάντησε αντάρτες που δεν είχαν διαφύγει ακόμα προς τη Βουλγαρία. Από τις μικροσυμπλοκές σκοτώθηκαν 4 στρατιώτες και τραυματίσθηκαν 6. Από τους αντάρτες σκοτώθηκαν 5 και συνελήφθησαν 3.

           Στην έκθεσή του ο ταξίαρχος Πρόκος ανέφερε συμπερασματικά ότι οι αντάρτες θέλοντας να καταλάβουν και να κρατήσουν μια περιοχή εντελώς δική τους αναγκάσθηκαν να δώσουν μάχη κατά μέτωπο.  "Αυτό υπήρξεν η καταστροφή των". Επίσης η αντίσταση του Λόχου Αανιχνευτών και η ορμητικότητά τους, επέφερε σύγχυση στις τάξεις των επιτιθεμένων. Τέλος, κατά τον ταξίαρχο Πρόκο, πολλοί και κυρίως οι βίαια επιστρατευθένες αντάρτες δεν πολεμούσαν καλά. Και αυτό είναι ευνόητο...

*Η ορκωμοσία των νεοσυλλέκτων στην Αλεξανδρούπολη, το 1949

          Σιγά- σιγά η ζωή στη χώρα, άρχισε να παίρνει ομαλούς ρυθμούς. Στην Αλεξανδρούπολη λειτούργησε Κέντρο Νεοσυλλέκτων και στις 16 Σεπτεμβρίου έγινε στο γυμναστήριο της πόλης η ορκωμοσία των νεοσυλλέκτων φαντάρων, με κάθε επισημότητα.

          Ο εμφύλιος έβαινε προς το τέλος του, αλλά με πολλά θύματα. Θύματα ήταν και οι ζωντανοί και οι νεκροί… Και πάνω απ’ όλα λαβωμένη για χρόνια η Ελλάδα ολόκληρη.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

-Τύπος Εποχής.

-Απόρρητη έκθεση του αντισυνταγματάρχη Γεωργίου Βλάσση διοικητή του 81 Ελαφρού Συντάγματος Πεζικού για τη Μάχη των Μεταξάδων, υποβληθείσα στη Στρατιωτική Διοίκηση Θράκης (25 Μαΐου 1949).

-Απόρρητη Έκθεση «Επί της διεξαγωγής της Επιχειρήσεως εις περιοχήν ΜΕΤΑΞΑΔΕΣ- ΜΠΟΥΚΑΤΕ 14 - 25/5/1949» του ταξίαρχου Στέφανου Πρόκου διοικητή της Στρατιωτικής Διοίκησης Θράκης προς την VII Μεραρχία (27 Ιουνίου 1949).

-Αρχεία Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

-"Ο Εμφύλιος στον Έβρο 1946-1949" Βαγγέλη Κασάπη (Κρίτωνα) Αλεξανδρούπολη 1999.

-"Δράσις της Χωροφυλακής κατά την περίοδον 1941-1950" Έκδοση Αρχηγείου Χωροφυλακής, Αθήνα 1962.