ΕΠΟΧΙΚΗ ΓΡΙΠΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ

του ΜΑΝΔΑΛΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ.

Ο κ. Παναγιώτης Μάνδαλος είναι Βιολόγος, Υποψήφιος Διδάκτορας του Εργαστηρίου Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος , Τμήμα Ιατρικής ,  Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και εργάζεται στο Περιφερειακό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας (Π.Ε.Δ.Υ.) Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.

Η εποχική γρίπη είναι ένας διαχρονικός κίνδυνος για την ανθρωπότητα αφού  κάθε χρόνο αποτελεί επικίνδυνο σημείο επιδημιολογικής αναφοράς και θνησιμότητας ιδιαίτερα σε ευπαθείς ομάδες πληθυσμού.

Έτσι κάθε χρόνο (και ιδίως κατά τους χειμερινούς μήνες ) έχουμε επιδημιολογικές εξάρσεις που αρκετά προβλήματα επιφέρουν στην δημόσια υγεία. Η γρίπη είναι γνωστή για τις μεγάλες επιδημίες που προκάλεσε και ιδίως για την αστραπιαία μετάδοση του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο, (αλλά και από ζώα σε ανθρώπους) μιας και είναι ιός που μεταδίδεται με τον αέρα καθότι αποβάλλεται από το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα. Προκαλεί επιδημίες κυρίως τους χειμερινούς μήνες με εξάρσεις από τον Νοέμβριο έως και τον Μάρτιο λόγω της μεγαλύτερης ανθεκτικότητας του ιού σε κρύο περιβάλλον (είναι ουτοπία ότι το κρύο σκοτώνει τα μικρόβια που μπορεί να συντηρηθούν σε χαμηλές θερμοκρασίες για πολλά χρόνια και ίσως αιώνες). Επίσης η συνάθροιση πολλών ατόμων σε κλειστούς χώρους αποτελεί έναν παράγοντα εύκολης μετάδοσης από άτομο σε άτομο.

Αλλά ας γνωρίσουμε τον κοινό κίνδυνο από κοντά. Ο ιός της γρίπης απομονώθηκε το 1933 και ήταν ιός τύπου Α, ενώ οι ιοί τύπου Β το 1940 και C το 1947.  Οι ιοί  της γρίπης κατατάσσονται στην κατηγορία των ορθονοβλενοϊών (Orthoxoviriade), δηλ. είναι βλενοϊοί που σαν γενετικό υλικό περιέχουν RNA. Έχουν διάμετρο 120nm με ανομοιογενές σχήμα. Καταστρέφονται εύκολα από την θερμότητα ακόμα και στους 55ºC, όπως και από το αλκοόλ, τον αιθέρα, την φορμόλη, την φαινόλη, και την υπεριώδη ακτινοβολία(UV). Έτσι είναι επιρρεπής στο περιβάλλον  από την υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου που τον καταστρέφει.

Οι ιοί είναι  τριών τύπων, A, B, και C. Οι επικινδυνότεροι είναι οι ιοί τύπου Α που οι υπότυποι του προκαλούν τις περισσότερες επιδημίες μιας και μεταλλάσσονται συχνότερα και προκαλούν εξάρσεις τοπικές κάθε χρόνο και επιδημίες κάθε δύο με τρία χρόνια., ο ιός τύπου Β κάθε 4-6 έτη, ενώ δεν αναφέρονται μεταλλάξεις για τον ιό τύπου C. Οι ιοί δρουν μέσω δύο υποδοχέων της αιμοσυγκολλητίνης (Hemagglutinin) και της νευραμινιδάσης (neuraminidase). Η πρώτη συγκολλάει κύτταρα και κυρίως ερυθρά και προσκολλύει τον ιό στα κύτταρα ενώ η δεύτερη είναι υπεύθυνη για την έξοδο του ιού (αφού έχει αναπαραχθεί) από τα κύτταρα και την λύση (θάνατο) των κυττάρων. Η αιμοσυγκόλληση επιταχύνεται στους 37ºC.

Ο ιός στο εργαστήριο και για την παραγωγή εμβολίων καλλιεργείται (in vitro) σε εκκολαπτόμενο αυγό κότας, μετά από 9-10 μέρες εκκόλαψης, με εμβολιασμό στην αμνιακή κοιλότητα για την αρχική καλλιέργεια και  στην αλλαντοϊκή για ανακαλλιέργεια. Εξαιτίας αυτού του τύπου της καλλιέργειας άτομα που έχουν αλλεργία στο αυγό δεν ενδείκνυται να εμβολιαστούν, λόγω ότι  εμπεριέχονται  λευκώματα και πρωτεΐνες από τα αυγά.

Στον οργανισμό ο ιός εισέρχεται μέσω του άνω αναπνευστικού συστήματος και προσβάλει κύτταρα του βλεννογόνου των αναπνευστικών οδών όπου προκαλεί νέκρωση των κυττάρων.

Έχει χρόνο επώασης 1-6 μέρες και προκαλεί απότομο πυρετό άνω των 38,5ºC, πόνο στα οστά και στους μυς, ρινική καταρροή και ξηρό βήχα, ενώ στα παιδιά, παρατηρείται και στομαχική διαταραχή. Σε τρεις ημέρες τα συμπτώματα πυρετού υποχωρούν και έχουμε υγρό βήχα με φλέματα και μεγάλη σωματική αδυναμία. Μετά το πέρας της νόσου ο ασθενής είναι φορέας της νόσου για 4-5 ημέρες.

Υπερήλικες, έγκυες γυναίκες , άτομα ανοσοκατασταλμένα ή με καρδιοαναπνευστικά  προβλήματα αποτελούν ομάδες υψηλού κίνδυνου. Από τις επιπλοκές της νόσου μπορούμε να διαχωρίσουμε  την γριππώδη πνευμονία με αυξημένη θνησιμότητα, την μεταγριπική μικροβιακή πνευμονία (οι κύριοι υπεύθυνοι είναι κυρίως σταφυλόκοκκοι και στρεπτόκοκκοι),  μυοκαρδίτιδες, περικαρδίτιδες, εγκεφαλίτιδες, σύνδρομο Guillain-Barre’, κλπ. Η χρήση κοινών αντιβιοτικών δεν παρέχει προστασία έναντι του ιού παρά μόνο χορηγούνται για τυχόν παρενέργειες και επιπλοκές όπως μεταγριπική πνευμονία από σταφυλόκοκκο κλπ. και μόνο κατόπιν εντολής γιατρού. Σαν αντιπυρετικό απαγορεύεται η χρήση ασπιρίνης ή παραγόντων που περιέχουν ακετιλσαλσιλικό οξύ. Για την καταπολέμηση του ιού υπάρχουν αντιϊκά σκευάσματα με πρώτη την αμανταδίνη που άρχισε να χρησιμοποιείται το 1966 και εμποδίζει τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του ιού, την ριμανταδίνη, το 1999 ανακαλύφθηκε η ζαναμιβίρη που είναι αναστολέας της νευραμινιδάσης των ιών τύπου Α και Β που μπορεί να χορηγηθεί και ενδορινικά, όπως και η οσελταμιβήρη δια του στόματος.

Ας δούμε τώρα το ενδιαφέρον επιδημιολογικό κομμάτι, μιας και αρκετά δεινά έχει αποφέρει, αυτός ο ιός στην ανθρωπότητα.

Οι επιδημίες γρίπης, είναι κοινό φαινόμενο όπως αναφέραμε του κάθε έτους και ιδίως των χειμερινών μηνών. Η επαναληψιμότητα δε της επιδημίας με ποιο άγριες διαθέσεις κάθε δύο ή τρία χρόνια και ιδίως του τύπου Α, αποτελούν πονοκέφαλο και κρατούν σε διαρκή επαγρύπνηση το ιατρικό προσωπικό και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.). Ας εξετάσουμε και τους όρους Πανδημία και Επιδημία. Πανδημία είναι μια αρρώστια η οποία ξεφεύγει από τα όρια της Ηπείρου πού εκδηλώθηκε και εξαπλώνεται σε άλλες ηπείρους με αργή ή επιθετική μορφή. Επιδημία είναι μια αρρώστια η οποία υπάρχει στην περιοχή και εξαπλώνεται  με γρήγορους ρυθμούς ξεπερνώντας το ενδημικό νούμερο δηλ. τα χαμηλά ποσοστά αρρώστων που υπάρχουν στην περιοχή.

Η πανδημία του 1889/1890 ή Ρωσική γρίπη, είχε σαν αιτία έναν ιό τύπου Α(Η2Ν2). Δεν υπάρχουν βέβαια ακριβή στατιστικά στοιχεία αλλά υπολογίζεται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι είχαν πεθάνει. Η πανδημία ξεκίνησε από την Ρωσία και διαδόθηκε με γρήγορο και επιθετικό ρυθμό μέσω Ευρώπης στην Β. Αμερική τον Δεκέμβριο του 1889 και στην Λατινική Αμερική και Ασία.

Το 1900 η γρίπη του Hong-Kong, από ιό τύπου Α(Η3Ν8).

Η χειρότερη πανδημία ήταν αυτή του 1918-20 ή Ισπανική γρίπη, με περισσότερους από 50-100 εκ. νεκρούς ανά τον κόσμο και γύρω στα 19 εκατομμύρια νεκρούς στην Ευρώπη. Ήταν ζωικής προέλευσης από τους χοίρους και ήταν ο ιός 1918-Α(Η1Ν1). Μια επανεμφάνιση του ιού είχαμε το 1920 αλλά με όχι τα ίδια καταστροφικά αποτελέσματα , παρουσιάζοντας όμως λιθαργικές εγκεφαλίτιδες. Ένα φαινόμενο που παρατηρήθηκε σε αυτήν την πανδημία ήταν ότι κυρίως πέθαιναν άτομα νέα και σε ηλικίες από 20-40 ετών.  Άλλες ευπαθείς ομάδες από ηλικίες <2 nbsp="" span="">

Το 1957 εμφανίστηκε μια πανδημία γρίπης, η Ασιατική γρίπη, που οφειλότανε σε ιό τύπου Α-(Η2Ν2) και προκάλεσε 1 εκ. νεκρούς. Χαρακτηριστικό της ήταν ότι χτυπούσε πολύ νεαρά άτομα και πολύ ηλικιωμένα.

Το 1968 η γρίπη του Hong-Kong, τύπου Α(Η3Ν2), με 1-4 εκ. νεκρούς ανά τον κόσμο. Κύριο χαρακτηριστικό της ήταν ότι χτυπούσε πολύ ηλικιωμένα άτομα ή άτομα με σοβαρά χρόνια προβλήματα υγείας.

Το 1977, ιός τύπου Α(Η5Ν1) που απομονώθηκε, από ένα παιδί στο Hong-Kong, που πέθανε από σύνδρομο Rey.

Το 1999 πάλι στο Hong-Kong απομονώθηκε σε παιδιά  ιός τύπου Α(Η9Ν2) και η εκδήλωση της πανδημίας είχε ήπια μορφή.

Το 2002 απομονώθηκε  ένας ιός τύπου Α(Η1Ν2), που μάλλον προήλθε από μετάλλαξη των ιών τύπου Α(Η1Ν1) και Α(Η3Ν2).

Το 2003 απομονώθηκε ιός τύπου Α(Η7Ν7) από άτομα που εργάζονταν σε πτηνοτροφείο στην Ολλανδία και ασθένησαν.

Το 2009 η πανδημία Η1Ν1. Καταγράφηκαν, 98 θάνατοι στην χώρα μας και τα περισσότερα άτομα που κατέληξαν είχαν βεβαρημένο ιατρικό προϊστορικό. Ήταν ιός τύπου Α, με κυρίως θύματα νέους ανθρώπους ή ευπαθή άτομα με ιατρικό προϊστορικό.  Εικάζεται ότι είχαν αρρωστήσει στην Ελλάδα τουλάχιστον 4 εκ. άτομα με βαριά ή ελαφριά χαρακτηριστικά ή με την ασυμπτωματική μορφή της ασθένειας.

Φέτος ο ιός δεν είχε προκαλέσει μέχρι τώρα φαινόμενα έξαρσης. Με την έλευση όμως του κρύου άρχισαν να εμφανίζονται και περιπτώσεις της φετινής γρίπης. Περισσότερο ευάλωτες είναι περιοχές που δεν είχαν έλθει σε επαφή με τον ιό όπως μικρά νησιά και μικρά χωριά, έτσι το ανοσοποιητικό σύστημα των ανθρώπων μη έχοντας αναπτύξει αντισώματα είναι ευαίσθητο στον ιό. Επίσης έχει χτυπήσει νέα και υγιή άτομα. Βέβαια τα ποσοστά θνησιμότητας είναι πολύ μικρά έως ασύμαντα και δεν εμπνέουν ανησυχία, αλλά ούτε εφησυχασμό μιας και μπορεί να έχουμε έξαρση της. Βέβαια το εμβόλιο της γρίπης προστατεύει από τον Η1Ν1, μιας και έχει ενσωματωθεί στο εμβόλιο για την εποχική γρίπη.

Κατά την περίοδο 2012-2013 σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ είχαμε εξάπλωση της γρίπης κατά την 3η εβδομάδα του Ιανουαρίου που συνεχίστηκε για άλλες πέντε εβδομάδες.

Οι τύποι των ιών ήτανε 95% τύπου Α με υπότυπους: →

ΥΠΌΤΥΠΟΣ	ΠΟΣΟΣΤΟ
Α(Η3Ν2)	56,4%
Α(Η1Ν1)	43,6%

Νοσηλεύτηκαν 113 άτομα από τα οποία 108, χρειάστηκαν εισαγωγή σε Μ.Ε.Θ. (Μονάδα Εντατικής Θεραπείας). Από αυτούς 65 ήτανε άνδρες και 43 γυναίκες. Καταγράφηκαν 49 θάνατοι, από τους οποίους 34 ήτανε άνδρες και 15 γυναίκες.

Κατά την τρέχουσα περίοδο και μέχρι τις 16/1/2014, είχαν νοσηλευτεί 26 άτομα, από τα οποία 24 σε Μ.Ε.Θ. από τον ιό τύπου Α και είχαμε 6 θανάτους. Τα άτομα ήτανε στις ομάδες υψηλού κινδύνου και τα περισσότερα δεν είχανε εμβολιασθεί.

ΤΥΠΟΣ	ΥΠΌΤΥΠΟΣ	ΠΟΣΟΣΤΟ
Α	Α(Η1Ν1)	95,2%
	Α(Η3Ν2)	4,8%

Σαν μέτρα  προστασίας από τον ιό της γρίπης πρέπει να τονίσουμε ότι.  

1. Η καλή προσωπική υγιεινή όπως η κάλυψη με τα χέρια όταν φτερνιζόμαστε για την αποφυγή διάδοσης των μικροσταγονιδίων, η καλή υγιεινή καθαριότητας όπως πλύσιμο χεριών ιδίως μετά χρήση δημόσιων τουαλετών και καθαρισμός με απολυμαντικό μέσον, κλπ.
2. Εμβολιασμός, ιδίως των ευπαθών ομάδων .
3. Έγκαιρη χρήση αντιϊκών φαρμάκων εντός 48ωρου από την εμφάνιση των συμπτωμάτων ιδίως στις ευπαθείς ομάδες.

  Γίνεται βέβαια κατανοητό ότι με την πάροδο των χρόνων η θνησιμότητα από την γρίπη συνεχώς μειώνεται και αυτό οφείλεται στην καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης και υγιεινής των πολιτών αλλά και στην καλύτερη ιατροφαρμακευτική και κυρίως στην νοσηλευτική περίθαλψη. Δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να ταυτιστούν οι επιδημίες του1918 ή του '57 (απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, φτώχια, ανυπαρξία προσωπικής υγιεινής, ανυπαρξία ή σχεδόν ανυπαρξία ιατροφαρμακευτικής και νοσηλευτικής φροντίδας, ανυπαρξία αντιϊκών φαρμάκων και εμβολίων καθώς και αντιβιοτικών) με τις σημερινές συνθήκες. Βέβαια το χαρακτηριστικό της γρίπης δηλ. η απότομη και εκρηκτική διάδοση της μπορεί να επιφέρει ακόμα πολλά δεινά στην ανθρωπότητα χωρίς να γνωρίζουμε τις συνέπειες. Η καλή προσωπική υγιεινή, η άμεση πρόληψη και διάγνωση, ο εμβολιασμός και κυρίως όλων των ευπαθών ομάδων, αλλά και των υπόλοιπων πολιτών, η αποφυγή πανικού, είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά που πρέπει να γίνονται για να μετριαστούν οι συνέπειες από αυτή την επαναλαμβανόμενη αρρώστια, που φυσικά δεν θα είναι και ή τελευταία φορά που μια τέτοια πανδημία θα μας απασχολήσει.