Μυοκάστορας | Μια νέα κρυφή απειλή για το Δέλτα του Έβρου

Κατά την επίσκεψή μου στο Δέλτα του ποταμού Έβρου, στις 5-4-2015 και ενώ είχα σταματήσει το αυτοκίνητό μου επί του χωματόδρομου που οδηγεί στην παραλία της Άνθειας για να φωτογραφήσω τις χαλκόκοτες, εμφανίστηκε ξαφνικά από τον παράλληλο με το δρόμο κανάλι ένας μυοκάστορας (επιστημονική ονομασία Myocastor coypus), είδος που συναντούσα για πρώτη φορά. Μετά από τετράλεπτη περίπου έρευνα και διατροφή του στις θαμνώδεις κυρίως παρυφές του δρόμου εξαφανίστηκε στο κανάλι κολυμπώντας.

Κατόπιν τούτου θεώρησα σκόπιμο να ενημερωθώ για το νέο είδος που συνάντησα και με λύπη μου διαπίστωσα ότι, ο μυοκάστορας:

α. Ταξινομείται ως τρωκτικό θηλαστικό της οικογένειας των μυοκαστοριδών και μοιάζει σαν τεράστιος αρουραίος, όπως φαίνεται και στις επισυναπτόμενες φωτογραφίες που τράβηξα. Τα ενήλικα άτομα έχουν μήκος, σώματος 40-60 εκατοστά, ουράς 30-45 εκατοστά και ζυγίζουν συνήθως 6-9 κιλά. Ζουν περί τα τρία έως πέντε έτη και διακρίνονται για την μεγάλη τους αναπαραγωγική ικανότητα, καθόσον μπορούν να ζευγαρώσουν από την ηλικία των 4 μηνών ενώ το θηλυκό μπορεί να γεννήσει μέχρι 3 φορές το χρόνο και μέχρι 13 μικρά την κάθε φορά.

β. Ζει στις όχθες ποταμών και λιμνών, σε κανάλια, σε υγροτόπους και σε έλη γλυκού, υφάλμυρου αλλά και αλμυρού νερού σπανιότερα. Είναι πολύ καλός κολυμβητής, αλλά κινείται με άνεση και στην ξηρά. Αναζητεί την τροφή του κυρίως το βράδυ, ενώ την ημέρα αναπαύεται σε λαγούμια. Κάθε μυοκάστορας χρειάζεται ημερησίως τροφή ίση με το 25% του βάρους του. Τρέφεται με τη βλάστηση, όχι μόνο την υπέργεια αλλά και με ρίζες των φυτών και με τον τρόπο αυτό δημιουργεί απογυμνωμένα μπαλώματα στο έδαφος χωρίς ίχνος βιομάζας, τα οποία διασπούν το ενδιαίτημα άλλων ζώων. Βαθμιαία καταστρέφει ολοσχερώς τα ενδιαιτήματα άλλων ζώων, την υδρόβια βλάστηση, τη χλωρίδα του έλους, διαβρώνει και τελικά καταστρέφει αρδευτικά συστήματα, αποστραγγιστικά έργα, αναχώματα ποταμών και λιμνών. Τρέφεται επίσης σε αγροτικές καλλιέργειες, όπως καλαμποκιού, ρυζιού, λαχανικών, σιταριού, κριθαριού, που τις καταστρέφει, αλλά και με αυγά πουλιών που βρίσκει στις φωλιές τους στο έδαφος, σε καλαμιές ή επιπλέουσες στο νερό, καταστρέφοντας την αναπαραγωγή τους, με αποτέλεσμα τα πουλιά να εγκαταλείπουν τις μόνιμες περιοχές τους φωλεοποίησης. Τελικά, καταστρέφει τη χλωρίδα της περιοχής, εκτοπίζει τη ντόπια πανίδα, διαταράσσοντας την ισορροπία των οικοσυστημάτων και υποβαθμίζει δραματικά την οικονομική και περιβαλλοντική αξία των περιοχών στις οποίες εμφανίζεται.

γ. Είναι ξένο είδος που ζει στη Νότιο Αμερική και μεταφέρθηκε στη Βόρειο Αμερική, την Ευρώπη και την Ασία, στα τέλη του 19ου και τον 20ο αιώνα για την εκμετάλλευση της γούνας του. Όμως ορισμένα άτομα που απέδρασαν ή απελευθερώθηκαν από τα εκτροφεία, όταν δεν υπήρχε ζήτηση της γούνας τους και έκλεισαν οι επιχειρήσεις, κατόρθωσαν να εγκατασταθούν με επιτυχία στο φυσικό περιβάλλον των νέων περιοχών (εκτός από την Σκανδιναβία λόγω ψύχους), καθόσον ως ξένο είδος δεν αντιμετώπισε εχθρούς. Έτσι, σε συνδυασμό με τη μεγάλη του προσαρμοστικότητα και την αναπαραγωγική του ικανότητα, πολλαπλασιάστηκε πολύ γρήγορα και έκτοτε μετετράπη σε πληγή αυτών των περιοχών, λόγω των καταστροφών που προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί.

Στο διαδίκτυο μπορούμε να βρούμε πολλές μελέτες για τα προβλήματα που δημιούργησε και δράσεις που εφαρμόστηκαν για την εξάλειψή του. Ενδεικτικά αναφέρονται, η καταστροφή 7.500 περίπου εκταρίων ελώδους έκτασης στο Blackwater National Wildlife Refuge στην πολιτεία του Maryland των Η.Π.Α., γεγονός που αντιμετωπίστηκε το 2003 μέσω προγράμματος εξάλειψης του μυοκάστορα πολλών εκατομμυρίων δολαρίων και η καταστροφή αποστραγγιστικών έργων στην περιοχή της East Anglia του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου ένα συντονισμένο πρόγραμμα του Υπουργείου Γεωργίας κατόρθωσε να τους εξαλείψει το 1989. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα αντιμετωπίζει η γειτονική μας Ιταλία όπου, στις βόρειες κυρίως περιοχές της, δεκάδες χιλιάδες μυοκάστορες έχουν διαταράξει την οικολογική ισορροπία και καταστρέφουν σημαντικό μέρος της γεωργικής παραγωγής κάθε χρόνο.

Από το 2002 έχουν υλοποιηθεί πέντε και συνεχίζει να υλοποιείται έκτο ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE μέχρι και το 2017, άνω των 6 εκατομμυρίων ευρώ συνολικά, για τον περιορισμό μόνο του μυοκάστορα καθόσον η εξάλειψή του εκτιμάται αδύνατη, επειδή οι Ιταλοί καθυστέρησαν να αντιληφθούν το πρόβλημα και να τον αντιμετωπίσουν στο πρώιμο στάδιο της εισβολής. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ιταλικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος ο μυοκάστορας κοστίζει 4 εκατομμύρια ευρώ ετησίως μόνο εξαιτίας των ζημιών στις καλλιέργειες και της χρηματοδότησης για τον έλεγχο της αναπαραγωγής του. Φυσικά η ζημιά, στη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, στην υποβάθμιση των υγροτόπων και του περιβάλλοντος γενικότερα, είναι πολύ μεγαλύτερη.

Όσον αφορά το Δέλτα του Έβρου, μετά τη δημοσίευση όμοιου άρθρου στο διαδίκτυο πληροφορήθηκα από τον φίλο έμπειρο ορνιθοπαρατηρητή και φωτογράφο άγριας ζωής κ. Δημήτρη Κοκκινίδη ότι τον περασμένο Σεπτέμβριο παρατήρησε δύο μυοκάστορες που κολυμπούσαν στις πλημμυρισμένες εκτάσεις του Δέλτα κοντά στο κεντρικό ανάχωμα του ποταμού, πολύ μακριά δηλαδή από την περιοχή της Άνθειας όπου έγινε η δική μου παρατήρηση. Η εκτίμηση που προκύπτει είναι ότι οι μυοκάστορες έχουν ήδη εγκατασταθεί στο Δέλτα, κάνουν αισθητή την παρουσία τους και απαιτούνται άμεσες ενέργειες για την εξάλειψή τους.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αξιολογεί το μυοκάστορα ως ένα από τους πιο επικίνδυνους εισβολείς και υπολογίζει το ύψος των ζημιών που προκαλούνται από όλα τα ξένα είδη-εισβολείς σε 12 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο. Με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος και τη μείωση των ζημιών, η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης και άμεσης αντίδρασης κατά των ξένων ειδών στο πρώιμο στάδιο της εισβολής, μόλις δηλαδή πρωτοεμφανιστούν σε μια περιοχή, καθόσον, πέραν της αποτελεσματικότητας της πρώιμης αντίδρασης, είναι και πολύ πιο οικονομική σε σχέση με την αντιμετώπιση των ξένων ειδών μετά τη μόνιμη εγκατάστασή τους στην περιοχή. Έτσι, βάσει του πρόσφατου Κανονισμού με αριθ. 1143/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ της 22ας Οκτωβρίου 2014 για την πρόληψη και διαχείριση της εισαγωγής και εξάπλωσης χωροκατακτητικών ξένων ειδών, καθορίζεται ότι, εντός τριών μηνών από τον έγκαιρο εντοπισμό του ξένου είδους και τη σχετική ενημέρωση της Επιτροπής, τα κράτη μέλη εφαρμόζουν μέτρα εξάλειψης, για τα οποία καθώς επίσης και για την αποτελεσματικότητά τους, ενημερώνουν την Επιτροπή και τα υπόλοιπα κράτη μέλη.

Κατά ευτυχή σύμπτωση έχουμε σήμερα την έγκαιρη προειδοποίηση για την εισβολή ενός ξένου είδους, του μυοκάστορα της Νοτίου Αμερικής, στον σημαντικότερο ίσως υγρότοπο της Ελλάδας, ευρωπαϊκού και διεθνούς ενδιαφέροντος, στο Δέλτα του ποταμού Έβρου. Εναπόκειται στις αρμόδιες υπηρεσίες και φορείς να αντιδράσουν άμεσα και να εφαρμόσουν μέτρα εξάλειψης του ξένου εισβολέα στο Δέλτα του Έβρου, με σκοπό την προστασία των αγροτικών καλλιεργειών, της χλωρίδας και της ντόπιας πανίδας, κυρίως ορνιθοπανίδας. Η διεθνής εμπειρία στην αντιμετώπιση του μυοκάστορα είναι πολύ χρήσιμη και μπορεί να αξιοποιηθεί. Εμείς, θα συνεισφέρουμε σε οτιδήποτε επιπρόσθετα απαιτηθεί και θα παρακολουθούμε φυσικά την υλοποίηση της προσπάθειας με αμείωτο ενδιαφέρον, καθόσον αφορά το περιβάλλον μας, δηλαδή όλους μας.

Κώστας Παναγιωτίδης
Ηλεκτρονικός Μηχανικός
Φωτογράφος Άγριας Ζωής
ornithofiloi.blogspot.gr

Βιβλιογραφία – Πηγές:
1. Wikipedia
2. Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης
3. DW, Η ΕΕ κατά των «ειδών-εισβολέων»
4. Έκδοση Ευρωπαϊκής Επιτροπής: LIFE and Invasive Allien Species
5. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 1143/2014 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 22ας Οκτωβρίου 2014 για την πρόληψη και διαχείριση της εισαγωγής και εξάπλωσης χωροκατακτητικών ξένων ειδών

Πηγή: www.alexpolisonline.com