Εντυπώσεις από την 8η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Την Κυριακή από το μεσημέρι είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ την 8η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης και αποκόμισα πραγματικά θετικές εντυπώσεις από την έντονη παρουσία αναγνωστών, αλλά και από τις πολλές και ενδιαφέρουσες παράλληλες εκδηλώσεις που διοργανώνονταν. Δεν έλλειψε βέβαια και το ηλεκτρονικό βιβλίο, ιδιαίτερα παρόν στις εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν.
Η Κατρίν Βελισσάρη, διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ),ανέφερε στη συνέντευξη τύπου μετά το τέλος της έκθεσης ότι η προσέλευση ήταν αυξημένη κατά 12% σε σχέση με πέρυσι φτάνοντας τους 80.000 επισκέπτες. Δεν έχω ξαναπάει στην έκθεση για να κάνω τη σύγκριση, αλλά ήταν σαφές στον απλό παρατηρητή ότι οι επισκέπτες ήταν πολλοί. Δεν παρατηρήθηκαν ακριβώς προβλήματα
συνωστισμού στους διαδρόμους και η δική μου εικόνα αφορά την Κυριακή, που σίγουρα είναι μια καλή μέρα για την έκθεση, αλλά όλα τα περίπτερα είχαν διαρκώς επισκέπτες μπροστά τους, να ξεφυλλίζουν, να συζητούν και να προμηθεύονται βιβλία. Όσοι εργάζονταν στα περίπτερα δεν πρέπει να είχαν και πολύ ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή τους.

Ενδεικτικό της συμμετοχής πιστεύω πως είναι και η έντονη παρουσίαση του κοινού στις πολλές εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν τις τέσσερις μέρες της έκθεσης. Το να πάει κανείς σε μια έκθεση βιβλίου μπορεί να σημαίνει ότι τη βλέπει σαν ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο, στο οποίο μπαίνει για να χαζέψει και να κάνει την -καταναλωτική τελικά- βόλτα του. Αλλά το να παρακολουθεί εκδηλώσεις που κρατούν 1 ή 1,5 ώρα και αφορούν το βιβλίο δείχνει ένα μεγαλύτερο βαθμό εμπλοκής και ενδιαφέροντος - και δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Σε γενικές γραμμές οι εκδηλώσεις γέμιζαν το χώρο που είχαν δεσμεύσει οι διοργανωτές τους. Ενδεικτικό είναι επίσης ότι αυξημένη προσέλευση δεν υπήρχε μόνο στο -επίκαιρο- αφιέρωμα στις χώρες της Μέσης Ανατολής και του Μαγκρέμπ ούτε μόνο στις εκδηλώσεις που στόχευαν στα παιδιά, αλλά και σε ποιο εξειδικευμένα και λιγότερο αυτονόητα θέματα.

Η έκθεση είναι επίσης μια καλή ευκαιρία για τους μικρότερους εκδοτικούς οίκους. Πολλοί βγάζουν αξιόλογα βιβλία, που όμως μέσα σε ένα βιβλιοπωλείο χάνουν σε αναγνωρισιμότητα και προσελκύουν λιγότερο την προσοχή του αναγνώστη που δεν είναι ήδη ενημερωμένος. Στην έκθεση - και γενικότερα στις εκθέσεις βιβλίου- η παρουσία και η ανάδειξη των βιβλίων των μικρότερων εκδοτικών οίκων είναι πιο ισότιμη. Παρόλο που οι μεγαλύτεροι εκδότες έχουν μεγαλύτερα και εντυπωσιακότερα περίπτερα, και τα βιβλία των μικρότερων εκδοτών τραβούν την προσοχή, καθώς η διάταξη των περιπτέρων ευνοεί την περιήγηση σε όλους τους πάγκους και όλα τα βιβλία.

Από την άλλη, η έκθεση είναι μάλλον κατ' όνομα "διεθνής". Ναι, υπήρχαν περίπτερα από άλλες χώρες χωρίς αμφιβολία, αλλά πολύ λίγο τραβούσαν το ενδιαφέρον και ούτε υπάρχει κάποια ιδιαίτερη δραστηριότητα με διαπραγμάτευση συμφωνιών για δικαιώματα κλπ Στην πραγματικότητα, είναι μια μεγάλη έκθεση που αφορά τους Έλληνες εκδότες και τους ελληνόφωνους αναγνώστες. Ο διεθνής της χαρακτήρας αποδεικνύεται κυρίως με την πρόσκληση ξένων λογοτεχνών και τα αφιερώματα σε αυτούς - δεν είναι καθόλου ασήμαντο αυτό και είναι απόλυτα αναγκαίο, αλλά τελικά πρόκειται για παρουσίαση της μεταφρασμένης στα ελληνικά ξενόγλωσσης λογοτεχνίας, όχι κάτι περισσότερο από αυτό.

Η συζήτηση για το τι θα μπορούσε να γίνει καλύτερα είναι βέβαια έντονη και πιθανόν αυτοί που εμπλέκονται περισσότερο στο χώρο του βιβλίου να βλέπουν αρκετές αδυναμίες, αλλά εγώ θα περιοριστώ σε αυτές τις γενικότερες παρατηρήσεις και εντυπώσεις.

Το ηλεκτρονικό βιβλίο
Κοινή διαπίστωση ήταν ότι η παρουσία του ηλεκτρονικού βιβλίου ήταν σαφώς ενισχυμένη. Περισσότερα και μεγαλύτερα περίπτερα, αλλά και αρκετές εκδηλώσεις που άμεσα ή έμμεσα αφορούσαν το ηλεκτρονικό βιβλίο και γενικότερα τις ηλεκτρονικές εκδόσεις.

Στη "Γωνιά των Νέων Τεχνολογιών", που είχε αναλάβει το Public, μπορούσε να δει κανείς ηλεκτρονικούς αναγνώστες με ηλεκτρονικό χαρτί, συσκευές για ανάγνωση με οθόνες LCD, αλλά και tablet PC, με τους περισσότερους που πέρναγαν από το περίπτερο να παίζουν οπωσδήποτε με το iPad 2. Συσκευές υπήρχαν επίσης στο περίπτερο των Εκδόσεων Καστανιώτη και στα περίπτερα των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων myeBooks και e-bookshop.gr. Ήταν μια ευκαιρία να δει κανείς τα διάφορα είδη συσκευών που προορίζονται, αποκλειστικά ή συμπληρωματικά, για ηλεκτρονική ανάγνωση, αν και θα μπορούσε να υπάρχει και μεγαλύτερη ποικιλία χωρίς αμφιβολία.

Θα ήταν πάντως ενδιαφέρον, ίσως για του χρόνου, να υπάρξει ένας χώρος που κάπως να συγκεντρώνει όλα τα περίπτερα που αφορούν το ηλεκτρονικό βιβλίο, τις συσκευές κλπ Χρήσιμο επίσης θα ήταν να γίνεται μια βήμα βήμα, εισαγωγική παρουσίαση του ηλεκτρονικού βιβλίου και του τι νέο φέρνει και πού διαβάζεται υπό την άμεση αιγίδα π.χ. του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ). Οι πόροι του είναι εξαιρετικά περιορισμένοι και πάσχει και αυτό από τις περικοπές που υφίστανται όλοι οι  κρατικοί οργανισμοί, μια παρουσίαση όμως που δε στοχεύει να πουλήσει ούτε βιβλία ούτε συσκευές μπορεί να ενημερώσει πληρέστερα και φέρνει με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη τους αναγνώστες κοντά στην ηλεκτρονική ανάγνωση.

Οι εκδηλώσεις που αφορούσαν το ηλεκτρονικό βιβλίο ήταν αρκετές. H προβληματική αυτή διέτρεχε πολλές εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν στο πλαίσιο της θεματικής έκθεσης "Βιβλίο και εκπαίδευση", ενώ το θέμα ήταν παρόν σε πολλές και από τις υπόλοιπες συζητήσεις.

Με το μικρόφωνο ο Σωκράτης Καμπουρόπουλος (ΕΚΕΒΙ) και δεξιά του οι Γιάννης Πατίλης (Πλανόδιον), Βίκτωρας Τσιλώνης (intellectum), Βασίλης Ρούβαλης (poema) και Γιώργος Κορδομενίδης (Εντευκτήριο)

[Δυστυχώς δε θυμάμαι τον πρώτο ομιλητή αριστερά και το περιοδικό που εκπροσωπούσε]

Η ψηφική στρατηγική των λογοτεχνικών περιοδικών
Παρακολούθησα την εκδήλωση "Τα e-books στη διάδοση της λογοτεχνίας, ο τρόπος προβολής των περιοδικών στο νέο ψηφιακό περιβάλλον, ο ρόλος των διαδικτυακών περιοδικών" που συντόνιζε ο Βασίλης Ρούβαλης από το ηλεκτρονικό περιοδικό poema. Το πάνελ συγκροτούσαν εκδότες και αρχισυντάκτες λογοτεχνικών περιοδικών (ή περιοδικών που έχουν και λογοτεχνική διάσταση) και ο Σωκράτης Καμπουρόπουλος, ειδικός σύμβουλος του ΕΚΕΒΙ.

Το θέμα είναι σημαντικό και ο προβληματισμός θα έλεγα πως συνοψίζεται στο ερώτημα "ποια ψηφιακή στρατηγική για τα λογοτεχνικά περιοδικά;" Προσωπικά να πω ότι τέτοια θέματα μου αρέσουν ιδιαίτερα και, από πολλές απόψεις, είναι προτιμότερα από τις γενικές συζητήσεις "τι είναι το ηλεκτρονικό βιβλίο", συζητήσεις που όμως δεν έχουν γίνει σχεδόν καθόλου στην Ελλάδα, αλλά είναι προτιμότερα και από τα -αναγκαία, αλλά όχι τόσο ελκυστικά- debate περί κλειδώματος των βιβλίων, τιμών κλπ

Εκτίμησή μου είναι ότι για τους περισσότερους από τους συμμετέχοντες ο προβληματισμός περιορίζεται στην ανάγκη να έχουν παρουσία στο internet μέσω κάποιας σελίδας ή blog (όπου το blog γίνεται συχνά αντιληπτό ως ένας εύκολος, δωρεάν και γρήγορος τρόπος να φτιάξει κανείς site). Όλοι πάντως ήταν ανοιχτοί στην περαιτέρω ψηφιοποίηση των περιοδικών τους και στη μεγαλύτερη παρουσία τους στο internet. Αρκετές επιφυλάξεις εκφράστηκαν βέβαια, πώς ψηφιοποιεί κανείς π.χ. το σύνολο των παλαιότερων τευχών ενός περιοδικού (ειδικά όταν έχει παρουσία με μεγάλο χρονικό βάθος, όπως το Εντευκτήριο ας πούμε) και με τι όρους τα διαθέτει, δωρεάν, εν μέρει δωρεάν, πώς επιδρά αυτό στις πωλήσεις παλαιών τυπωμένων τευχών κλπ. Όμως, ήταν ξεκάθαρο, κανείς δεν πρόβαλε κάποιου είδους κάθετη, απόλυτη αρνητική αντίδραση, ήταν περισσότερο ερωτήματα για το πώς ακριβώς να προχωρήσει με δεδομένο πώς η βιωσιμότητα τέτοιων περιοδικών δεν είναι καθόλου αυτονόητη και δίνεται κάθε φορά η μάχη -τόσο οικονομική όσο και στο επίπεδο του περιεχομένου- για το επόμενο τεύχος.

Από την εκδήλωση διαπιστώνω την ανάγκη να υπάρξει μια διεύρυνση της συζήτησης για την "ψηφιακή στρατηγική των λογοτεχνικών περιοδικών". Δε φτάνει να ανακοινώνει κανείς ότι βγήκε νέο τεύχος ή να αναρτά τα περιεχόμενά του και να προσθέτει στο site ή blog τις εκδηλώσεις που διοργανώνει. Η προσθήκη ολόκληρων  τευχών π.χ. με την αξιοποίηση αρκετά πλούσιων σε δυνατότητες υπηρεσιών ανάγνωσης όπως το issuu.com είναι μια καλύτερη λύση από το απλό PDF ή την άναρτηση περιεχομένου μόνο σε μορφή σελίδας internet. Από την άλλη, η δημιουργία περιεχομένου ειδικά για το internet, όπως τα βίντεο του poema ή οι Iστορίες Μπονζάι από το Πλανόδιον αρχίζουν να αξιοποιούν τις  δυνατότητες του μέσου αντί να αναπαράγουν ηλεκτρονικά περιεχόμενο που έχει δημιουργηθεί με τελικό στόχο το τυπογραφείο. Τέλος, το να αναρτήσει κανείς περιεχόμενο δεν αρκεί, πρέπει να δημιουργήσει και τα κανάλια διανομής του, που δεν περιορίζονται στο -πατροπαράδοτο- newsletter, αλλά παιρνάνε σήμερα αναγκαία από το Facebook και το Twitter.

Ανταπόκριση από την εκδήλωση έγραψε και ο Τάσος Ρήτος, που παρενέβη στη συζήτηση εκπροσωπώτας το περιδικό "Βακχικόν" και τις ομώνυμες εκδόσεις.

Ευχαριστίες
Να ευχαριστήσω και από εδώ τον Γιάννη Πλιώτα και τις Βορειοδυτικές Εκδόσεις για τη φιλοξενία στο περίπτερό τους, καθώς και όσους βρέθηκαν στα γειτονικά περίπτερα των εκδόσεων Χαραμάδα, Fagotto και Φαρφουλάςγια την καλή παρέα.
http://elektronikosanagnostis.blogspot.com/2011/05/8-ekthesi-bibliou-thessalonikis-ebook.html