Οι μετανάστες κομματιάζουν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη

Γράφει ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου

«Τρένο της αξιοπρέπειας» (train de la dignité) ονόμασαν οι εκατό περίπου Τυνήσιοι μετανάστες και εκπρόσωποι οργανώσεων αλληλεγγύης το τρένο με το οποίο αποπειράθηκαν να ταξιδέψουν από την Ιταλία στη Γαλλία, την προηγούμενη εβδομάδα. Η Γαλλική Κυβέρνηση διέκοψε προσωρινά τα δρομολόγια των διασυνοριακών συρμών, αρνήθηκε την είσοδο στους μετανάστες και τους επαναπροώθησε στην Ιταλία. Το τρένο της αξιοπρέπειας σταμάτησε στα γαλλο-ιταλικά σύνορα και, ταυτόχρονα, αποδείχθηκε η χαλαρότητα των ορίων της ευρωπαϊκής «αξιοπρέπειας» στον τομέα της μεταναστευτικής πολιτικής.

«Ο καθένας μόνος του* και η ισχύς των Συνθηκών για τους άλλους» είναι το μήνυμα που στέλνει -δυστυχώς- η Ευρώπη απέναντι στην πραγματικότητα που δημιουργείται από το νέο κύκλο της μετανάστευσης. Η τωρινή αντίδραση ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών μας προϊδεάζει για την αμηχανία της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής στο άμεσο μέλλον.

Τι έχει συμβεί; Γιατί άραγε η ευρωπαϊκή «αξιοπρέπεια» των Οδηγιών και των Συνθηκών, της «δίκαιης μεταχείρισης των μεταναστών», της «κοινοτικοποιημένης μεταναστευτικής πολιτικής» υποχωρεί ή σιωπά μπροστά σε κρίσιμα ζητήματα για την ίδια την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση;

Μετά την «αραβική άνοιξη», όπως ονομάστηκαν οι μεγάλες πολιτικές αλλαγές και οι λαϊκές εξεγέρσεις σε Τυνησία, Αλγερία, Αίγυπτο, Συρία, και Λιβύη, ξεκίνησε ένας νέος κύκλος μετανάστευσης προς τις ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα αυτές της Μεσογείου. Από την αρχή του χρόνου μόνο στο ιταλικό λιμάνι Lampedusa είχαν φτάσει πάνω από 26.000 άνθρωποι, οι περισσότεροι προερχόμενοι από την Τυνησία και Αλγερία.

Η ιταλική κυβέρνηση, μπροστά στην αδυναμία διαχείρισης του προβλήματος και στην ανεπάρκεια συντονισμένης ευρωπαϊκής πολιτικής εφοδίασε με προσωρινές άδειες παραμονής τους μετανάστες, επικαλούμενη ανθρωπιστικούς λόγους. Ουσιαστικά τους νομιμοποίησε για να μπορούν να μετακινηθούν προς τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες του χώρου Σένγκεν. Ο πραγματικός λόγος ήταν ότι δεν υπήρχε καμία δυνατότητα υποδοχής των ανθρώπων αυτών μόνο από την Ιταλία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση περιορίσθηκε σε διακηρυκτικού τύπου εξαγγελίες για την ανάγκη νέων κανόνων κοινής μεταναστευτικής πολιτικής, χωρίς να παρεμβαίνει ουσιαστικά.

Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που αντέδρασε ήταν η Γαλλία, ο υπουργός Εσωτερικών της οποίας, τις αμέσως προηγούμενες μέρες, είχε δηλώσει ότι «οι Γάλλοι δεν νιώθουν, πλέον, σπίτι τους στη Γαλλία εξ’ αιτίας της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης»! Οι όποιες διμερείς συμφωνίες μεταξύ Ιταλίας και Γαλλίας δεν φαίνεται να μπορούν, πλέον, να διαχειρισθούν τη μεταναστευτική ροή, ούτε να τη σταματήσουν με αστυνομικού τύπου μέτρα. Ο λόγος είναι προφανής: Ροή κανονική ή αντικανονική θα υπάρξει προς τη Γαλλία, Βέλγιο και Γερμανία, γιατί εκεί ζει από δεκαετίες μεγάλος αριθμός μεταναστών από τις αραβικές χώρες.

Στη λογική του «ο καθένας μόνος του» η Ιταλία δίνει άδειες προσωρινής παραμονής στους μετανάστες και η Γαλλία τους απαγορεύει την είσοδο με το αιτιολογικό ότι δεν έχουν τα απαραίτητα μέσα διαβίωσης για να διαμείνουν στη χώρα, παραβιάζοντας –ή όπως υποστηρίζει «εφαρμόζοντας ουσιαστικά»-τη Συνθήκη Σένγκεν, ο Κώδικας της οποίας προβλέπει την άρνηση εισόδου σε περίπτωση κινδύνου για τη δημόσια ασφάλεια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε δίκιο στη Γαλλία, υπενθυμίζοντας ότι η χώρα η οποία υποδέχεται πρώτη τους αντικανονικούς μετανάστες οφείλει κυρίως να διαχειριστεί το πρόβλημα εισόδου και παραμονής τους. Είναι η ίδια στάση που κρατά η Επιτροπή και απέναντι στο πρόβλημα της αντικανονικής μετανάστευσης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Σήμερα έχουν προσχωρήσει στη Συνθήκη Σένγκεν, 22 από τα 27 Κράτη-μέλη.

Η ισχύς της κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής φαίνεται να είναι α λα καρτ, όταν δεν υποχωρεί υπό το βάρος ισχυρών-αλλά κοντόφθαλμων και συχνά μικροπολιτικών- εθνικών συμφερόντων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αμήχανη μπροστά στις κρίσιμες πολιτικές αλλαγές της ευρύτερης περιοχής εμφανίζει για άλλη μία φορά έλλειμμα διακυβέρνησης. Παρά τις ασκήσεις επί χάρτου περί Ευρω-μεσογειακής Ένωσης, κοινών κανόνων εισόδου και ασύλου και παραγωγής αναπτυξιακών πολιτικών στις χώρες προέλευσης των μεταναστών και πλέον «νέας» Συνθήκης Σένγκεν αδυνατεί να διαμορφώσει, εν μέσω κρίσης, πραγματικά κοινές πολιτικές και έπεται των εξελίξεων.

Αυτό το έλλειμμα διακυβέρνησης μεταβάλλεται αργά αλλά σταθερά σε έλλειμμα νομιμοποίησης και συνοχής του ίδιου του αξιακού προτύπου της Ένωσης. Τα Ευρωπαϊκά Όργανα δεν διαθέτουν, πλέον, ισχυρή παρέμβαση στην εφαρμογή κοινών πολιτικών (το ζήτημα της οικονομικής διακυβέρνησης απλά το επιβεβαιώνει), ενώ η έλλειψη Ευρωπαίων ηγετών με όραμα και πολιτική ισχύ στην προεδρία της Ένωσης και της Επιτροπής επιτείνουν τη βαθμιαία αποδιάρθρωση των ευρωπαϊκών θεσμών.

Στο νέο κύκλο μετανάστευσης χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία βρίσκονται στην πρώτη γραμμή διαχείρισής του. Το δόγμα «ο καθένας μόνος του» είναι καταδικασμένο σε αποτυχία και οδηγεί μαθηματικά στο εκρηκτικό μείγμα έλλειψης κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής και έντασης του κοινωνικού αποκλεισμού. Η νέα μετανάστευση είναι ζήτημα που αφορά το μέλλον της Ευρώπης και η διαχείρισή της πρέπει να βασιστεί στην αλληλεγγύη των χωρών της. Είναι ζήτημα αξιοπρέπειας για την ίδια την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

* Le Monde, Editorial, 10/11-4-2011

Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου είναι καθηγητής Αντεγκληματικής Πολιτικής και Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.