Η ερωτική σχέση των ΗΠΑ με τους αντικομουνιστές ισλαμιστές και η Τουρκία

Της  Ζέζας Ζήκου
Στρατολογώντας την Τουρκία και προβάλλοντας το πρότυπο...

του τουρκικού κοσμικού ισλαμισμού, η επιλογή που προφέρεται στους εξεγερμένους ισλαμιστές είναι ανάμεσα σε δύο δικτατορίες, την κοσμική και τη θεοκρατική. Γιατί, όμως, να μην προτιμήσουν τη δική τους; Και ποιο είναι αυτό το πρότυπο πραγματικά; Συγκαλυμμένες στρατιωτικές δικτατορίες, όπως της Αιγύπτου, του Μαρόκου και της ίδιας της Τουρκίας, ή «ανελεύθερες κυριαρχικές δημοκρατίες», όπως τα ισλαμικά κράτη σαν το Ιράν. Ακόμη και ο Αχμέτ Νταβούτογλου αρνείται την αφελή επιδίωξη των ΗΠΑ να ομογενοποιηθεί ο μουσουλμανικός κόσμος με βάση τον εκδυτικισμό του.

Η εμμονή της Ουάσιγκτον να προβάλλει τους Τούρκους «μετριοπαθείς» ισλαμιστές ως πρότυπο για τους άλλους ισλαμιστές στο μουσουλμανικό τόξο εδράζεται –μεταξύ άλλων– στην πάγια,
φαιδρή αντίληψη ότι οι αντικομουνιστές ισλαμιστές ήταν, είναι και θα είναι οι καταλληλότεροι σύμμαχοι.

Με πολιτική και επιστημονική πείρα πολλών δεκαετιών, ο βραβευμένος με Νόμπελ το 1970 οικονομολόγος Πολ Σάμουελσον έχει ήδη επισημάνει τις επιπτώσεις από τους φόβους που προκαλεί στην αμερικανική κοινωνία –και όχι μόνο– η γεωπολιτική κατάσταση. Οι θεωρητικοί της πολιτικής έχουν μάθει να ζουν με φαντάσματα. Από τότε που ήταν σύμβουλος του προέδρου Κάρτερ και επανήλθε σύμβουλος του προέδρου Ομπάμα, ένα φάντασμα δεν έπαψε ποτέ να στοιχειώνει τους εφιάλτες του Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι: η ρωσική απειλή. Υπάρχει, όμως, άλλο ένα φάντασμα, που είναι δημιούργημά του: ο Μπιν Λάντεν.

Αν σε κάποιον πρέπει να χρεώσουμε έναν από τους κυριότερους λόγους που οδήγησαν στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, αυτός είναι σίγουρα ο Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι: ο «Κίσινγκερ» του προέδρου Κάρτερ. Δικό του ήταν το σχέδιο με το οποίο η Σοβιετική Ένωση παρασύρθηκε σε έναν ολέθριο δεκαετή πόλεμο στο Αφγανιστάν. Από τότε άρχισε η... ερωτική σχέση της Αμερικής με τους ισλαμιστές, που κατέληξε σε ένα γάμο από αμοιβαίο πλην βραχυπρόθεσμο συμφέρον. Ήταν ένας «ιερός πόλεμος» των ΗΠΑ για την αναχαίτιση της Σοβιετικής Ένωσης στην πλούσια σε πετρέλαιο Κεντρική Ασία. Κατέληξε στην αποχώρηση των Σοβιετικών από το Αφγανιστάν το 1989.

Εκείνος ο αμερικανικός πόλεμος εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης στηρίχτηκε στην υπόθεση πως οι αντικομουνιστές ισλαμιστές ήταν οι καταλληλότεροι σύμμαχοι. Οι Αμερικανοί τούς στρατολόγησαν, τους εκπαίδευσαν και τους οργάνωσαν. Η εκπαίδευση έγινε από τις πακιστανικές μυστικές υπηρεσίες και ένας από τους στρατολόγους ήταν ο πρώην πρόεδρος του Πακιστάν, στρατηγός Μουσάραφ. Όλη αυτή η επιχείρηση προσφυώς ονομάστηκε «Σαφάρι Κλαμπ» και υποστηρίχτηκε από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, δυτικές κυβερνήσεις, τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ –που έδωσε οπλισμό– και το Σουδάν και την Αλγερία – που έδωσαν έμψυχο υλικό.

Είκοσι δύο χρόνια μετά την αποχώρηση των Σοβιετικών και δώδεκα σχεδόν χρόνια μετά την αμερικανική εισβολή, ύστερα από χιλιάδες βόμβες διασποράς, βολίδες απεμπλουτισμένου ουρανίου και πυραύλους που έριξαν οι Αμερικανοί σε σπίτια, σχολεία, τζαμιά, νοσοκομεία και χωριά, η κατάσταση στο Αφγανιστάν είναι εφιαλτική. Από αυτή τη δυστυχία τρέφεται η ισλαμική εξέγερση, που αποσταθεροποιεί και το Πακιστάν.

Επί σειρά ετών, διαβάζοντας τα δημοσιεύματα του αμερικανικού Τύπου περί Τουρκίας, αποκομίζει κανείς την εντύπωση ότι στη χώρα αυτή διεξάγεται μάχη μεταξύ του θρησκευόμενου πλην όμως δημοκρατικού κυβερνώντος κόμματος και της κοσμικής αλλά αντιδημοκρατικής αντιπολίτευσης. Φυσικά, η πραγματικότητα διαφέρει. Ο υπέρτατος αγών δίδεται υπέρ της σωτηρίας της ψυχής της Τουρκίας. Αυτή θα μετεξελιχθεί σε σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία, παραμένοντας σημαντικό μέλος της ευρωατλαντικής κοινότητας; Ή θα διολισθήσει προς ανελεύθερα συστήματα και θα μετακινηθεί προς τον άξονα του Ιράν;

Όμως, η τόσο περίπλοκη πολιτική και κοινωνική μεταμόρφωση που συντελείται στην Τουρκία ενέχει το στοιχείο της μοναδικότητας. Θεμελιώθηκε με βάση τις αρχές της κοσμικής Δημοκρατίας, προσανατολισμένης προς τη Δύση, όπως το θέλησε ο Κεμάλ. Αλλά οι δημοκρατικοί θεσμοί παρέμειναν ανίσχυροι, ο πολιτικός και δημοκρατικός πολιτισμός δεν απέκτησε ρίζες.

Το κυβερνών κόμμα και οι οπαδοί του έχουν χριστεί «δημοκράτες», ταγμένοι στις μεταρρυθμίσεις και στις ελευθερίες, ενώ οι της αντιπολίτευσης φέρουν το στίγμα του «φασίστα κοσμικού», που ανθίσταται στις αλλαγές. Αλλά η μεταρρυθμιστική προσπάθεια του ΑΚΡ, αν και σημαντική, ευνοεί τη θρησκευόμενη συντηρητική βάση, ενώ ελάχιστη μέριμνα έχει ληφθεί υπέρ των φιλελεύθερων μουσουλμάνων, όπως οι Αλεβίτες. Η συστηματική υπονόμευση του στρατού, του δικαστικού σώματος και του εκπαιδευτικού συστήματος –των τριών πυλώνων της κοσμικής και δυτικής - κεμαλικής ταυτότητας της Τουρκίας– έχει αποδώσει καρπούς στον Ερντογάν.

Το γεωστρατηγικό παιχνίδι, εξαιρετικά περίπλοκο πάντα, παίζεται έξυπνα από τον Ερντογάν, αφού συνδυάζει τις γεωπολιτικές διεκδικήσεις, τις σφαίρες επιρροής και τον οικονομικό ανταγωνισμό. Ταυτόχρονα, ενισχύει το κύρος και την εικόνα της περιφερειακής δύναμης με το «διπλό» ή και «πολυμέτωπο» παιχνίδι της, με τους ακροβατισμούς της Άγκυρας μεταξύ Δύσης και Μέσης Ανατολής. Tο παζάρι και η τέχνη του αποτελούν παράδοση με πολιτισμική σχεδόν βαρύτητα στην Τουρκία και ο κ. Ερντογάν δεν θα μπορούσε να υστερεί. Tο παζάρι θα έχει έντονη συνέχεια... Ισλαμική κόλαση και τουρκικά προτεκτοράτα παντού – Κουρδιστάν, Αρμενία, Κύπρος, Αιγαίο... Όμως η θέση της Τουρκίας δεν είναι καθόλου αξιοζήλευτη σήμερα στο εξεγερθέν ισλαμικό τόξο. Ευτυχώς...

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Επίκαιρα"

 το είδαμε εδώ