Νίκος Σερβετάς
Το δεδομένο είναι ότι έχουμε μπροστά μας ένα άλλο είδος άσκησης της πολιτικής απ’ αυτό που έχουμε συνηθίσει να παρακολουθούμε έως σήμερα. Αυτό διότι ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, κατ’ αρχάς δεν είναι πολιτικός. Είναι ένας πετυχημένος επιχειρηματίας και με αυτή τη λογική έχει μάθει να λειτουργεί.Έως πριν ένα χρόνο, αρκετοί σε όλο τον κόσμο τον αντιμετώπιζαν σαν γραφικό πλούσιο, έναν από τους πολλούς που έχουν συμμετάσχει κατά καιρούς στο προεκλογικό ράλι, αλλά τελικά εγκαταλείπουν. Δεν πίστευαν ότι θα πάρει ούτε καν το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων. Ο Ντόναλντ Τραμπ όμως διέψευσε και αυτούς και το αμερικανικό κατεστημένο – τουλάχιστον το τμήμα του που υποστήριξε την Χίλαρι Κλίντον.
Από το να κερδίσει όμως κάποιος την προεδρία έως να την ασκήσει, η απόσταση είναι μεγάλη. Τι να περιμένει ο πλανήτης από τον πρόεδρο Τραμπ; Στον έγκυρο βρετανικό ιστότοπο «The Conversation» δημοσιεύονται εμπεριστατωμένα σχόλια και αναλύσεις. Οι διαχειριστές της ζήτησαν την άποψη ακαδημαϊκών – αναλυτών για την πορεία που περιμένουν να ακολουθήσει ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ σε μείζονα διεθνή ζητήματα. Ακολουθούν οι απόψεις των πανεπιστημιακών που απάντησαν στο δύσκολο ερώτημα.
«Ας είναι συγκρατημένοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες»
Ρίχαρντ Μάχερ, ερευνητής στο Πρόγραμμα για τη Παγκόσμια Διακυβέρνηση, στο Κέντρο Robert Schuman του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ιδρύματος
Μετά την νίκη-έκπληξη του περασμένου Νοεμβρίου, πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες ήλπιζαν ότι θα αποσαφηνίσει τις προηγούμενες τοποθετήσεις του σχετικά με το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση και θα έρθει πιο κοντά σε αυτές που είχαν οι πρόεδροι των ΗΠΑ, τις τελευταίες δεκαετίες.
Κάτι τέτοιο δεν φάνηκε όμως στην συνέντευξή τύπου που έδωσε σε εκπροσώπους ευρωπαϊκών εφημερίδων, το περασμένο Σαββατοκύριακο. Αποκάλεσε και πάλι το ΝΑΤΟ «ξεπερασμένο», τόνισε ότι η απόφαση των Βρετανών να αποχωρήσουν από την ΕΕ «θα καταλήξει να είναι ένα μεγάλο πράγμα», χαρακτήρισε την ΕΕ ως «όχημα για τη Γερμανία» και την απόφαση της καγκελαρίου της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ, να επιτρέψει σε ένα εκατομμύριο πρόσφυγες να ξεφύγουν από τη βία και τις διώξεις, ως «καταστροφικό λάθος».
Επίσης, απείλησε να επιβάλει δασμούς 35% στα αυτοκίνητα γερμανικών και άλλων χωρών που κατασκευάζονται στο Μεξικό και εισάγονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, προέβλεψε ότι και άλλες χώρες θα ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας και θα ψηφίσουν για να εγκαταλείψουν την ΕΕ και δήλωσε ότι θα ξεκινήσει την προεδρία του εμπιστευόμενος τον Πούτιν, όπως ακριβώς τη Μέρκελ, την αρχηγό ενός κράτους από τους στενότερους συμμάχους της Αμερικής.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες εξακολουθούν να μην γνωρίζουν αν τα σχόλια του Τραμπ θα γίνουν επίσημη πολιτική των ΗΠΑ. Ας προετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν έναν απρόβλεπτο και ασυνεπή πρόεδρο που έχει την τάση να έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό του και τους συμβούλους του.
Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής. Κανένας Αμερικανός πρόεδρος, στην σύγχρονη ιστορία, δεν έχει μπει στο γραφείο του με τέτοια αμφιθυμία πάνω στα βασικά θέματα που συνδέουν τις ΗΠΑ και τους Ευρωπαίους συμμάχους της. Οι ενέργειες του Τραμπ, είτε θα ενώσουν είτε θα χωρίσουν τους Ευρωπαίους. Ή όπως είπε η Μέρκελ σε απάντηση σχολίου του, «εμείς οι Ευρωπαίοι έχουμε την τύχη μας στα χέρια μας».
«Καλά νέα για τους λαϊκιστές της Ευρώπης».
Αντρέα Πέτο (Καθηγήτρια του “Central European University”) και Βερόνικα Γκρζεμπάλσκα (Aναλύτρια, Πολωνική Ακαδημία Επιστημών)
Για τους δεξιούς λαϊκιστές στην Κεντρική Ευρώπη, η προεδρία Τραμπ είναι ένα μεγάλο στοίχημα. Αυτό ορίζεται από τη σταθερή μείωση, τόσο των Ηνωμένων Πολιτειών ως εγγυήτριας δύναμης της στρατιωτικής ασφάλειας, όσο και της κυρίαρχης αντίληψης για την ελεύθερη αγορά, τις φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ο Ομπάμα επέκρινε την διάλυση του κράτους δικαίου και των επιθέσεων κατά των πολιτικών ελευθεριών, που έκαναν τα ριζοσπαστικά -δεξιά κόμματα στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Αντίθετα, ο Τραμπ ξεκίνησε την προεδρία του με την πρόσκληση του Ούγγρου πρωθυπουργού στην Ουάσιγκτον. Με τον Τραμπ στην εξουσία, αυτοί οι ηγέτες δεν θα είναι πλέον τα μαύρα πρόβατα μεταξύ των δυτικών πολιτικών ελίτ, αλλά εταίροι στην οικοδόμηση μιας νέας διεθνούς τάξης (illiberalar international order), που απορρίπτει τις φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες και ελευθερίες.
Ανάμεσα στα πρώτα θύματα αυτής της νέας διεθνούς τάξης στην Κεντρική Ευρώπη, σίγουρα θα είναι οι προοδευτικές ΜΚΟ ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που ήδη παλεύουν να επιβιώσουν λόγω των περικοπών των κρατικών επιχορηγήσεων. Τα χρήματα αυτά θα κατευθυνθούν σε συντηρητικές οργανώσεις που υποστηρίζουν την ατζέντα λαϊκιστικών κομμάτων.
Προβλέπουμε ότι ο πρόεδρος Τραμπ θα δώσει την ευκαιρία να προχωρήσουμε ακόμη περισσότερο προς την απο-παγκοσμιοποίηση, περιορίζοντας την παρουσία διεθνών οργανισμών, όπως η Διεθνής Αμνηστία και θα εκδιώξει οργανισμούς που χρηματοδοτούν οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως το ίδρυμα Open Society Foundations.
Βραχυπρόθεσμα, η αναδιάρθρωση των ΜΚΟ θα βλάψει τα φεμινιστικά και ανθρωπιστικά κινήματα και οι ακτιβιστές τους μπορεί να αντιμετωπίσουν κινδύνους. Μακροπρόθεσμα, όμως, έχοντας χάσει την οικονομική και θεσμική βάση τους, θα αναγκάσει τους ακτιβιστές να αναπροσαρμόσουν την πολιτική τους στρατηγική. Αυτό τελικά θα μπορούσε να αποβεί σε καλό. Στις κοινωνίες των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, οι ΜΚΟ που δημιουργήθηκαν μετά το 1989 είναι σε μεγάλο βαθμό απολίτικες και έχουν μετατρέψει τη δράση τους σε τεχνοκρατική διαδικασία.
«Ελπίδα για το Ισραήλ, ανησυχία για το Ιράν και τη Συρία»
Τζόναθαν Ρίνχολντ, διευθυντής, του πανεπιστημιακού κέντρου «Argov» για τη Μελέτη του Ισραήλ και του εβραϊκού λαού στο Ισραήλ.
Ως γενική άποψη θα πρέπει να δούμε ότι ο Ντόναλντ Τραμπ διάκειται θετικά προς το Ισραήλ, αλλά υπάρχουν πολύ μεγάλα ερωτήματα αναφορικά με την πολιτική που θα ακολουθήσει η κυβέρνηση του για τα βασικά ζητήματα που απασχολούν τη χώρα.
Για παράδειγμα, ο γαμπρός του Τζάρεντ Κούσνερ, ο οποίος έχει γίνει σύμβουλος για την ειρηνευτική διαδικασία, δεν έχει κανένα απολύτως υπόβαθρο σε αυτό το θέμα και δεν έχουμε ιδέα για το ποιες θα μπορούσαν να είναι θέσεις του.
Αναφορικά με το ζήτημα των εποίκων, το Ισραήλ μπορεί να ακολουθήσει τη γραμμή που προτείνεται από τον υπουργό Άμυνας Αβιγκντόρ Λίμπερμαν, ο οποίος θεωρεί ότι πρέπει να διακοπεί η ανέγερση κατοικιών έξω από τους υφιστάμενους οικισμούς, αλλά μπορεί να συνεχιστεί στο εσωτερικό τους. Η κυβέρνηση Ομπάμα δεν ήταν διατεθειμένη να το κάνει αυτό, ίσως με τον Τραμπ θα μπορούσε να γίνει.
Σε συμβολικό επίπεδο, μπορεί να θα δούμε τον πρέσβη των ΗΠΑ να εργάζεται στο αμερικανικό προξενείο στην Ιερουσαλήμ, αλλά αμφιβάλλω ότι θα δούμε τη μεταφορά της πρεσβείας στην πόλη.
Σε κάθε περίπτωση, γίνεται αποδεκτό σε οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία να αναγνωριστεί επισήμως η Δυτική Ιερουσαλήμ ως η πρωτεύουσα του Ισραήλ και το προξενείο να βρίσκεται στη Δυτική Ιερουσαλήμ. Στο Ισραήλ όλοι είναι υπέρ της μετακίνησης της πρεσβείας. Αλλά ορισμένοι θεωρούν ότι δεν είναι το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να γίνει τώρα, διότι θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει σε έξαρση της βίας.
Μεγάλη ανησυχία προκαλεί στο Ισραήλ το θέμα της διαχείρισης του Ιράν από την κυβέρνηση Τραμπ. Ο ίδιος ο Τραμπ φαίνεται να έχει μια πιο σκληρή στάση από αυτή του Ομπάμα, αλλά στο Ισραήλ αισθάνονται ότι δεν θα βάλει τους Ιρανούς να λογοδοτήσουν.
Υπάρχει επίσης η ανησυχία ότι οι καλές σχέσεις του Τραμπ με τη Ρωσία μπορεί να οδηγήσουν σε επιδείνωση της κατάστασης στη Συρία, τουλάχιστον έτσι όπως θεωρούν την κατάσταση οι Ισραηλινοί. Αν αφήσει ελεύθερα τα χέρια της Ρωσίας στη Συρία, αυτή θα μπορούσε να ενισχύσει εκεί το Ιράν, το οποίο έχει ισχυρότερες χερσαίες δυνάμεις. Στη συνέχεια, οι Ρώσοι θα δώσουν στην Τεχεράνη μεγαλύτερη ελευθερία δράσης.
«Η Λατινική Αμερική θεωρείται ως μια προβληματική περιοχή»
Μιγκέλ Άνχελ Λατούς, Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βενεζουέλας
Ο Τραμπ είναι ένα αίνιγμα. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία των ΗΠΑ, ένα πραγματικό αουτσάιντερ έγινε πρόεδρος. Όμως γνωρίζουμε λίγα πράγματα γι’ αυτόν. Είναι ένας ισχυρός άνδρας που δεν ανήκει στο κατεστημένο και απολαμβάνει την σύγκρουση μαζί του. Δεν του αρέσει να του κάνουν κριτική και δείχνει απόλυτα πρόθυμος να χρησιμοποιήσει βία. Αλλά το όραμα του για τη Λατινική Αμερική δεν είναι βέβαιο.
Ποιες θα είναι οι προτεραιότητες του στην εξωτερική πολιτική προς αυτή την περιοχή;
Δεν ξέρουμε αν η κυβέρνηση Τραμπ θα θεωρήσει τη Λατινική Αμερική ως δυνητικό εταίρο ή ως απειλή. Αν γίνει το πρώτο, θα πρέπει να δοθούν ευκαιρίες για να δημιουργηθούν επιχειρήσεις και να ενισχυθεί η αγορά. Δεν μπορεί να βγει κάτι καλό, αν γίνει το δεύτερο. Το πιο πιθανό είναι να προωθήσει μια απομονωτική στάση.
Ο Τραμπ δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται τη Λατινική Αμερική ως μια προβληματική περιοχή. Έχει εκφράσει ανησυχίες σχετικά με την παράνομη μετανάστευση και τις θέσεις εργασίας που χάνονται στις ΗΠΑ, λόγω των εμπορικών συμφωνιών και τη μετεγκατάσταση των βιομηχανιών.
Θα χτίσει τείχος κατά μήκος των συνόρων ΗΠΑ-Μεξικού; Σίγουρα φαίνεται ικανός να το κάνει και θέλει να το κάνει. Ανεξάρτητα πάντως, από το αν μπορεί τελικά να το κάνει, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι είναι διατεθειμένος να επιβάλει ιδεολογικά εμπόδια στη Λατινική Αμερική.
Μέχρι στιγμής, όλοι ξέρουμε ότι περιμένουμε να μειώσει τις παραχωρήσεις προς την Κούβα, να σκληρύνει τη στάση του κατά της ηγεσίας της Βενεζουέλας και να αποστασιοποιηθεί από το Μεξικό. Για τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, υπάρχει ένα τεράστιο ερωτηματικό.
