Μεσήλικο αδιέξοδο

Γράφει για την "Παρέμβαση"

ο Σεραφείμ Γ. Κωνσταντίνου*

Στο διάλογο που άνοιξε ο Μήτσος Σακκάς με το ιδιαίτερα εύστοχο, κατά την ταπεινή μου γνώμη, άρθρο του «Αί σιχτίρ, κυρίαρχε λαέ» και  την εξίσου σοβαρή ανάλυση  του Γιώργου Γιούλου με το άρθρο «Υποτελής λαός», θα είχα δυο σκόρπιες, είναι αλήθεια, σκέψεις να προσθέσω και εγώ με τη σειρά μου, ψάχνοντας ίχνη στην έρημο.

Είναι ολοφάνερο ότι το μυστήριο αυτό ρυάκι που κάποτε γίνεται ποτάμι και συνηθίζουμε να το αποκαλούμε «λαό», άλλοτε με τη γνήσια απόδοση του λόγου κι άλλοτε με τη λαϊκίστικη πατερναλιστική ρητορεία των εξουσιαστών του, έχει ιδιαιτερότητες που καθηλώνουν  και συμπεριφορές αντιφατικές που καταπλήσσουν ενίοτε. Ωστόσο πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι η λειτουργία του σχετίζεται με μια  βασική αρχή, το ότι δρα και απλώνει την ύπαρξή του σε έναν
κοινωνικό χώρο καταπίεσης και δοκιμασίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η παιδεία και η εκπαίδευση τι έχουν προηγουμένως καταφέρει στα πλαίσια της προσπάθειας  που καταβάλλουν οι θεσμοί αυτοί να μορφώσουν τον νέο άνθρωπο, κύτταρο της κοινωνίας αργότερα και της πολιτικής ζωής;

Η παιδεία λειτουργεί απελευθερωτικά, όταν βέβαια ενθαρρύνει το νέο να ερευνά και να ψάχνει το επιστητό, να διεισδύει  στα πράγματα και φυσικά να τα ανατρέπει  στο βαθμό που έχει τη δυνατότητα να το κάνει. Διαπιστώνει κανένας εύκολα ότι ο νέος άνθρωπος στα χρόνια της μαθητικής και φοιτητικής του βιωτής είναι επαναστατικός και διαθέτει μια ορμητικότητα που εκπλήσσει, αν δεν τρομάζει αρκετές φορές κατεστημένες συνήθειες και αντιλήψεις. Γνωρίζει ότι την ώρα εκείνη ό,τι και να γκρεμίσει, ό,τι ακόμα και με περίσσια οργή να αποκαθηλώσει, του συγχωρείται από το σύστημα σαν από υποχρέωση, λες, για την μελλούμενη δουλεία που του ετοιμάζεται. Θυμάμαι μια ατάκα που στόλιζε τα τετράδια του θεσμού της Βουλής των Εφήβων, η οποία ανερυθρίαστα ή καλύτερα με περισσή ειλικρίνεια καλούσε τους νέους να αμφισβητήσουν, γιατί «αν δεν αμφισβητήσεις τώρα, πότε θα το κάνεις;»

  Όμως η κατάσταση αλλάζει άρδην  στο στίβο της εργασίας και των κοινωνικών και πολιτικών συμβατικοτήτων που συνεπάγεται η ένταξή του σε δομές εξουσιαστικές.  Η εργασία μέσα στον καπιταλισμό αποτελεί δουλεία, δηλαδή ευθυγράμμιση με ένα σύστημα σημείων τα οποία συνιστούν το «κανάλι» της ζωής. Γράφει ο Κορνήλιος Καστοριάδης: «Δεν είναι δυνατόν ποτέ να σκεφτούμε ότι άτομα τα οποία τα θέλουμε ως ελεύθερους πολίτες, μπορεί να είναι ελεύθεροι πολίτες στην πολιτική ζωή και να είναι σκλάβοι κατ' ουσίαν μέσα στην οικονομική παραγωγική τους ζωή. Δεν είναι δυνατόν να σκεφτούμε δηλαδή ότι τις Κυριακές τα άτομα θα πηγαίνουν σε μίαν εκκλησία της πολιτικής ελευθερίας και ότι τις άλλες πέντε - έξι μέρες της εβδομάδος θα είναι απλώς βίδες απάνω σε ένα μηχανικό σύστημα παραγωγής, δεν είναι δυνατόν να παιδεύσουμε πολίτες, εάν τους υποχρεώνουμε να περνάνε το μεγαλύτερο μέρος της ξυπνητής τους ζωής μέσα σε μία ιεραρχική δομή μέσα στην οποίαν δεν τους πέφτει κανένας λόγος απ' το να εκτελούν συνεχώς αφ' ενός αυτά που τους λένε οι ανώτεροι τους».

Είναι προφανές ότι αυτό που δεν μπορούν να κάνουν οι πολίτες, ο λαός που σαφώς μόνο κυρίαρχος δεν είναι, είναι η αυτοδιαχείριση, η αυτοθέσμιση. Με άλλα λόγια το να μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις ο  ίδιος για τα θέματα που αφορούν τη ζωή και την προοπτική του μέσα σε αυτήν, χωρίς να παραδίδει το προνόμιό του αυτό στις μαριονέτες των οικονομικών παραγόντων, τους πολιτικούς τους τοποτηρητές. Για αυτό το τόσο σπουδαίο θέμα, δυστυχώς την απόφαση την κρατάνε στα χέρια του οι πάτρωνές του, τα αφεντικά του, που δεν είναι άλλα από τους επαγγελματίες μανδαρίνους της πολιτικής εξουσίας και τους προϊσταμένους του στο χώρο εργασίας. Η ελεύθερη συνείδηση υπάρχει μόνο για να αναθυμάται τους αγώνες, όταν ήταν νεότερος και μπορούσε ανέπαφα να αναμετράται με δομές χωρίς αποτρεπτικά διακυβεύματα και ρίσκα ή τουλάχιστον με άγνοια «του κινδύνου». Όσο για την καλλιέργεια και το μορφωτικό επίπεδο, αν κρίνουμε από τα παραδείγματα που μας κυκλώνουν σαν τις Ερινύες, μάλλον τροφοδοτούν τα άτομα, ως μη όφειλαν, με μιαν απύθμενη αίσθηση υπεροχής,  η οποία «πρέπει» να μεταφραστεί με μια συστημική αναγνώριση σε κάποιο πόστο ή σε μια περιώνυμη δημόσια θεσούλα που θα φέρει «γνωριμίες» και βέβαια περισσότερη εξάρτηση.

Η μετάλλαξη έχει ήδη συντελεστεί και επιβεβαιώνεται δραματικά, όπως το παράδειγμα μέσα από την εξαίρεση, με ένα χαμένο άρωμα νεανικής σπιρτάδας που συνυπογράφει το μεσήλικο αδιέξοδο.

Ο Σεραφείμ Γ. Κωνσταντίνου είναι φιλόλογος